Παρασκευή 19 Ιανουαρίου 2018

Σκεπτικοί – Επικούρειοι - Στωικοί

Οι σκεπτικοί αναζητούν την αταραξία, οι επικούρειοι την ηδονή και οι στωικοί τον λόγο και τη φύση. Σε μια εποχή κοσμοϊστορικών ανακατατάξεων η φιλοσοφία αναζωογονείται από ρεύματα ισχυρά που θάλλουν για αιώνες.
 
           Για διάστημα τριών περίπου αιώνων, από την εποχή των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που η ολοκλήρωσή τους συμπίπτει με τον θάνατό του (323 π.Χ.), ως την πλήρη υποταγή των βασιλείων των διαδόχων στους Ρωμαίους (31 π.Χ.), η Κεντρική και Ανατολική Μεσόγειος έζησε την ανάπτυξη ενός πολιτισμού που χαρακτηρίζεται από τους ιστορικούς με τον όρο ελληνιστικός.
 
Τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που προηγήθηκαν και σημάδεψαν το τέλος της κλασικής εποχής όπως η απώλεια της ανεξαρτησίας των ελληνικών πόλεων-κρατών και η εξάπλωση της κυριαρχίας των Μακεδόνων στην Ασία και στη Β. Αφρική αλλά και όσα ακολούθησαν κατά την περίοδο αυτή, όπως οι εμφύλιοι πόλεμοι των διαδόχων, η σταδιακή άνοδος και τελικά η επικράτηση της Ρώμης, η μεταφορά των εμπορικών και οικονομικών κέντρων από την Ελλάδα σε πόλεις της Ανατολής και στην Αλεξάνδρεια, διαμόρφωσαν καινούργιες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, ενώ ο συγκερασμός του ελληνικού με τους τοπικούς πολιτισμούς στην Ανατολή και στην Αίγυπτο και η βαθμιαία επικράτηση της κοινής ελληνικής γλώσσας ανανέωσαν τις υπάρχουσες πνευματικές δραστηριότητες και έφεραν στο φως νέα επιτεύγματα στις τέχνες, στις επιστήμες, στα μαθηματικά, στην αστρονομία, στη γεωγραφία, στη λογοτεχνία, στη φιλολογία, στην ιστοριογραφία και στη φιλοσοφία.
 
Στη φιλοσοφία οι τρεις μεγάλες μορφές της προηγούμενης περιόδου, Σωκράτης, Πλάτων και Αριστοτέλης, κληροδοτούν στην ελληνιστική σκέψη: ο πρώτος τις λεγόμενες σωκρατικές σχολές (οι οποίες προέκυψαν από τη διδασκαλία και τη δράση μαθητών και οπαδών του, που επηρεασμένοι περισσότερο από την προσωπικότητα, τον ηθικό χαρακτήρα και τη διαλεκτική δεινότητα του δασκάλου ανέπτυξαν τη φιλοσοφία τους βασισμένοι σε ιδιόρρυθμες ή και ακραίες ερμηνείες των σωκρατικών θέσεων), όπως η Κυρηναϊκή, η Κυνική, η Μεγαρική. Ο δεύτερος την Ακαδημία που, ενώ με τους άμεσους διαδόχους του (Σπεύσιππο, Ξενοκράτη) συνεχίζει την πλατωνική παράδοση με έμφαση στην ηθική, αργότερα στρέφεται στον σκεπτικισμό (με τους Αρκεσίλαο και Καρνεάδη). και ο τρίτος το Λύκειο ή Περίπατο, που (με τον Θεόφραστο και τον Στράτωνα) εμμένει στην παράδοση διατηρώντας την αριστοτελική πολυμέρεια, την αγάπη για τις φυσικές έρευνες και τη λογική και, συμπληρώνοντας ή επεκτείνοντας τις θεωρίες του Σταγειρίτη, ακμάζει ως το 270 π.Χ.
 
Ωστόσο οι κύριες κατευθύνσεις που προσδιορίζουν την ελληνιστική φιλοσοφία είναι ο στωικισμός, ο επικουρισμός και ο σκεπτικισμός, που έχουν την αρχή τους στο τέλος της προηγούμενης περιόδου, ακμάζουν στα ελληνιστικά και στα ρωμαϊκά χρόνια και συνεχίζουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με παρακμές και αναβιώσεις την επίδρασή τους ως τα νεότερα χρόνια.
 
Οι θεμελιώδεις έννοιες στον στωικισμό είναι ο λόγος (λογικό, ομιλία) και η φύσις. Στη φύση, που διαποτίζεται από τον λόγο, περιλαμβάνεται όλος ο φυσικός κόσμος και καθετί ζωντανό, ζώα, άνθρωποι και θεϊκά όντα. Η φύση είναι το τέλειο ον (ή θεός, λόγος, αιτία, πνεύμα) και καθετί που υπάρχει στον κόσμο εξαρτάται από τη σχέση του με αυτήν: η συμφωνία με τη φύση είναι καλό, η εναντίωση κακό. Ο άνθρωπος πρέπει να εναρμονιστεί με τη φύση ζώντας σε συμφωνία με τη ροή του χρόνου, που είναι η ενσάρκωση της θείας πρόνοιας. Η εναρμόνιση ανθρώπου και φύσης έχει ως προϋπόθεση για τον άνθρωπο τη γνώση της φύσης.
 
Ενώ οι στωικοί θεωρούν τη φιλοσοφία αδιάσπαστο και οργανικό σύνολο, διακρίνουν σε αυτήν, παρομοιάζοντάς την με εύφορο χωράφι, τη φυσική το έδαφος ή το δέντρο, που μας αποκαλύπτει την κοσμική τάξη με την οποία οφείλουμε να εναρμονιστούμε, τη λογική ή διαλεκτική τον φράχτη , που διασφαλίζει με την ανάλυση το κύρος των ηθικών εννοιών και των προτάσεών μας, και την ηθική τον καρπό, που αναφέρεται στην παρόρμηση, στην αρετή και στα καθήκοντα. Η ευδαιμονία (ευ ζην) έχει ως προϋπόθεση το ορθώς σκέπτεσθαι, που συνδέεται με τη γνώση της φύσης και του λόγου, και η φιλοσοφία είναι για τον στωικισμό «άσκηση σοφίας» ή «άσκηση της σωστής επιστήμης».
 
Η κατάσταση που περιγράφει τον σοφό, σε αντίθεση με τον άφρονα, είναι η αταραξία (απουσία ταραχής, γαλήνη της ψυχής), απόρροια της λογικής και φυσικής γνώσης, που δείχνει με ποιο τρόπο τα πάντα -πρόσωπα, πράγματα, γεγονότα - συναρτώνται μεταξύ τους με ένα πλέγμα αιτιών που τα συνδέει μεταξύ τους και με τον Θεό.
 
Με φανερές τις επιδράσεις του Ηράκλειτου, των Ελεατών, του Σωκράτη και των Κυνικών, η στωική φιλοσοφία κάνει την εμφάνισή της το 300 π.Χ., όταν ο ιδρυτής της Ζήνων (περίπου 336-264 π.Χ.) αρχίζει τη διδασκαλία του στην Ποικίλη Στοά των Αθηνών, και ακμάζει σε όλη τη διάρκεια του 3ου αιώνα π.Χ. υπό την ηγεσία των διαδόχων Κλεάνθη (περίπου 331-232 π.Χ.), ποιητή και θρησκευτικού οραματιστή, και Χρύσιππου (περίπου 280-206 π.Χ.), που τελειοποίησε ή ανανέωσε υπό την πίεση της κριτικής των σκεπτικών πολλά δόγματα της λεγόμενης Αρχαίας Στοάς και συγκρότησε τον στωικισμό σε σύστημα.
 
Τα δύο επιφανέστερα μέλη της περιόδου της Μέσης Στοάς που ακολούθησε τους δύο επόμενους αιώνες ήταν ο Παναίτιος ο Ρόδιος (185 -περίπου 110 π.Χ.) και ο μαθητής του Ποσειδώνιος (135 -περίπου 51 π.Χ.), που εισάγουν πλατωνικά στοιχεία στον στωικισμό.
 
Τέλος, στη Νεότερη Στοά, που καλύπτει τον 1ο και 2ο αιώνα μ.Χ., συναντούμε τις μορφές του Σενέκα (περίπου 4-65 μ.Χ.), του Επίκτητου (περίπου 50-138 μ.Χ.) και του Μάρκου Αυρήλιου (121-180 μ.Χ.).
 
Ο Επίκουρος (341-270 π.Χ.) γεννήθηκε στη Σάμο από αθηναίους γονείς και, προτού εγκατασταθεί το 306 π.Χ. στην Αθήνα, γνώρισε από δασκάλους του στο νησί και στη Μικρά Ασία τη φιλοσοφία του Δημόκριτου, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.
 
Ο Επίκουρος υιοθέτησε, τελειοποίησε και επέκτεινε τον ατομισμό του Δημόκριτου όχι μόνο για θεωρητικούς λόγους, αλλά κυρίως για πρακτικούς σκοπούς. Στον επικούρειο ατομισμό, που αποτέλεσε τη βάση ενός καθολικού υλισμού (στον οποίο τα πάντα ο κόσμος, ο θεός, η ψυχή, ακόμη και οι παραστάσεις μας είναι ύλη), στηρίχθηκε η ελπίδα της επικούρειας φιλοσοφίας να επιτύχουμε την αταραξία, τη γαλήνη της ψυχής, που κατακτάται όταν απομακρύνουμε τον φόβο του θανάτου, των θεών και των ουράνιων φαινομένων .
 
Υπάρχουν άπειροι κόσμοι, ταυτόχρονα και σε διαδοχή, που σχηματίζονται από τη συμπλοκή και απεμπλοκή των ατόμων μεταξύ τους τα σώματα όλων των όντων, ακόμη και των θεών, είναι άτομα που έχουν εμπλακεί, συγκρατούνται μεταξύ τους και διατηρούν το σχήμα τους ανανεώνοντας τα άτομα της εξωτερικής επιφάνειας που χάνουν με τη μορφή απορροών. Η κίνηση είναι η κατάσταση και ο όρος ύπαρξης των ατόμων, των όντων και των κόσμων.
 
           Οι θεοί ζουν στα μεσοδιαστήματα των κόσμων, χωρίς πρόνοια για τον εαυτό τους, τον κόσμο ή τους ανθρώπους, ως υποδείγματα αταραξίας και, καθώς η ψυχή ως υλική είναι θνητή, ο φόβος της θεϊκής επέμβασης, του θανάτου ή της μεταθανάτιας ζωής και τιμωρίας δεν έχει νόημα.
 
Η επικούρεια φυσική στοχεύει κυρίως στην ηθική, αφού το ενδιαφέρον γι’ αυτή δεν στοχεύει σε μια (αληθή) εξήγηση του φαινομένου αλλά σε περισσότερες λογικές εξηγήσεις, από τις οποίες ο καθένας μπορεί να επιλέξει όποια του ταιριάζει, όχι για να γνωρίσει έναν φυσικό νόμο ή για να προβεί σε τεχνικές εφαρμογές, αλλά για να απαλύνει ή να απαλείψει την ταραχή της ψυχής.
 
Για τους επικούρειους η αρχή και το τέλος της ευτυχισμένης ζωής (του μακαρίως ζην) είναι η ηδονή. Η ηδονή γι’ αυτούς είναι μια κατάσταση σχετικής σταθερότητας και ισορροπίας του οργανισμού, που προϋποθέτει απουσία πόνου (απονία) και παθών για το σώμα και αταραξία, σε σχέση με επιθυμίες και συναισθήματα, για την ψυχή (καταστηματική ηδονή). Ο άνθρωπος μπορεί να επιτύχει την ευδαιμονία με τη λογική ρύθμιση (συμμέτρησις) των επιθυμιών και των ηδονών, αποβλέποντας στην αυτάρκεια.
 
Έτσι ο επικούρειος σοφός αποποιείται τις μάταιες ηδονές (των ασώτων) και ικανοποιεί τις φυσικές που συνδέονται με την αυτοσυντήρηση, την υγεία του σώματος και τη γαλήνη της ψυχής επιλέγοντας από αυτές τις αναγκαίες, όσες δηλαδή έχουν λιγότερο οδυνηρές συνέπειες.
 
Η επικούρεια σοφία έγκειται σε αυτού του τύπου την ηδονή και μαζί στην απαλλαγή από τον φόβο, στη συγκράτηση των επιθυμιών, στη μελέτη της επικούρειας φιλοσοφίας (ακόμη και με τη μορφή περιλήψεων ή συλλογών αποφθεγμάτων), στη δικαιοσύνη που ορίζεται ως η αμοιβαία συμφωνία των ανθρώπων να μη βλάπτονται και να μην τιμωρούνται βλάπτοντας και, τέλος, στη φιλία που μπορεί να αγκαλιάζει όχι μόνο τους φιλοσόφους και τους εταίρους του Κήπου (της σχολής του Επίκουρου), αλλά χωρίς διάκριση όλους τους ανθρώπους, η οποία είναι επιθυμητή και καθαυτή αλλά και για τα οφέλη που επιφέρει.
 
Παρ’ όλο που σκεπτικιστικές απόψεις μπορούν να ανιχνευθούν ακόμη και στις απαρχές της φιλοσοφικής σκέψης, ιδρυτής του σκεπτικισμού θεωρείται ο Πύρρων ο Ηλείος (περίπου 365-270 π.Χ.), σύγχρονος του Αριστοτέλη, που συνόδευσε τον Αλέξανδρο στις εκστρατείες του. Ο Πύρρων δεν έγραψε τίποτε και όσα γνωρίζουμε γι’ αυτόν προέρχονται από τον μαθητή του Τίμωνα (περίπου 325 -περίπου 235 π.Χ.).
 
Οι σκεπτικοί καταλήγουν και αυτοί στο ζητούμενο της εποχής, την αταραξία, στην οποία έφθασαν μέσα από την προσπάθεια να βρουν ένα κριτήριο διάκρισης της αλήθειας από την πλάνη. Η έρευνα τους οδήγησε στη διαπίστωση ότι για κάθε κρίση που διατυπώνουμε για τα φαινόμενα μπορεί να διατυπωθεί με ισοδύναμη εμπειρική ή λογική τεκμηρίωση η αντίθετή της (ισοσθένεια), από εκεί έφθασαν στην εποχή στην άρνηση να διατυπώνουμε κρίσεις (αφασία) ή ορισμούς (μηδέν ορίζειν) και τελικά στο επακόλουθο της εποχής, την αταραξία την απαλλαγή από τη σύγχυση που προκαλεί η αδυναμία να επιλέξουμε μεταξύ ισοδύναμων και αντιφατικών κρίσεων ή φαινομένων (ουδέν μάλλον). Τα ευρήματα του σκεπτικισμού ταξινόμησε, συμπλήρωσε και μορφοποίησε ο Αινησίδημος (10ς αιώνας π.Χ.;) στους λεγόμενους τρόπους. Τον 30 αιώνα π.Χ. η Ακαδημία, με την απόρριψη από τον Αρκεσίλαο (περίπου 315 -περίπου 240 π.Χ.) των πλατωνικών μεταφυσικών και μυστικιστικών δογμάτων, στρέφεται στον σκεπτικισμό. Παρ’ όλο που δεν σώζονται έργα του Αρκεσίλαου και του επιφανέστερου από τους διαδόχους του Καρνεάδη (περίπου 213­128 π.Χ.), μαθαίνουμε πολλά για τον σκεπτικισμό τους από τους πολύ μεταγενέστερους Κικέρωνα, Σέξτο Εμπειρικό και Διογένη Λαέρτιο.
 
 Και οι δύο είναι πολέμιοι των δογματικών σχολών και ιδιαίτερα του στωικισμού (θεωρία της αντίφασης, θεωρία των σημείων). Οι στωικοί υποστήριζαν ότι ίσως κάποιες αντιλήψεις δεν είναι ψευδείς είτε καθαυτές είτε ως σημεία της αληθινής φύσης των πραγμάτων. Οι δύο σκεπτικοί αρνούνταν ότι υπάρχει κριτήριο διάκρισης των αντιλήψεων - ο Καρνεάδης υποστήριζε ότι δεν υπάρχει κριτήριο διάκρισης των λεγόμενων πραγματικών αντιλήψεων από τις ψευδαισθήσεις και ότι κατά συνέπεια πρέπει να απέχουμε από τις κρίσεις περί της πραγματικής φύσης των πραγμάτων που μας πηγαίνουν πέρα από την άμεση εμπειρία. Το περισσότερο που μπορούμε να έχουμε μέσω των αισθήσεων είναι δεδομένα όχι αληθή αλλά πιθανά. Από εκεί και πέρα ο Καρνεάδης ανέπτυξε μια πιθανολογική θεωρία που προαναγγέλλει σύγχρονες θέσεις του πραγματισμού και του θετικισμού.
 
Στο βάθος ο σκεπτικισμός μετέχει μόνο στη φιλοσοφική συζήτηση, και αυτό που αρνείται είναι η αξίωση των δογματικών φιλοσόφων για γνώση της αλήθειας των πραγμάτων (είτε μέσω της αίσθησης είτε μέσω του λόγου) και η κριτική του διευρύνεται για να περιλάβει τη θρησκεία, την ηθική και όλους τους δογματικούς κανόνες για την κοινωνία και το άτομο. Η ταραχή αποφεύγεται με την εποχή από αντιφατικές κρίσεις για τη φύση των πραγμάτων , τους θεούς, τη φύση του αγαθού κτλ. Στην καθημερινή ζωή και πράξη αποφεύγεται με ένα απλό πρακτικό κριτήριο που όλοι οι σκεπτικοί το δέχονταν: το φαινόμενο.
 
Η δύναμη του σκεπτικισμού δεν βρίσκεται στην ισχύ θέσεων αλλά στη δύναμη των επιχειρημάτων που αντιτάσσει απέναντι στους δογματικούς φιλοσόφους. Από την αρχαιότητα ως σήμερα, με την ανελέητη ή κομψή κριτική του, ο σκεπτικισμός επισημαίνει τις αντιφάσεις και τους παραλογισμούς, και ελέγχει τη συνοχή των φιλοσοφικών συστημάτων και την επάρκεια των λόγων που πρέπει να υπάρχουν για να υποστηριχθεί βάσιμα μια θέση. Με αυτή την έννοια ο σκεπτικισμός δεν αποτελεί εναλλακτική απάντηση κοντά στον ιδεαλισμό, στον υλισμό κτλ., αλλά μια διαρκή ενεργό δύναμη κίνησης και ανανέωσης μέσα στην ιστορία της σκέψης, τη λυδία λίθο για δοκιμασία των θεωριών που συγκροτούνται και προβάλλονται σε κάθε εποχή. Ο σκεπτικισμός δεν αρνείται την πίστη, αλλά θέλει να μας επιστήσει την προσοχή και τη σοβαρότητα στην έρευνα - αν μας ενδιαφέρει - των λόγων για τους οποίους πιστεύουμε.

Να φεύγετε απ’ τα σίγουρα μπας και βρείτε τα αληθινά

Ακούς το βιολογικό σου ρολόι να χτυπά ασταμάτητα. Η πρώτη φρίκη είναι απέναντί σου στον καθρέφτη και σου φωνάζει «μεγαλώσαμε». Το έχεις καταλάβει, βέβαια, αφού έχεις αντικαταστήσει τις αλλεπάλληλες εξόδους με πιτζάμες στον καναπέ και ταινίες.      Διαβάζεις για πεταλούδες στο στομάχι, για παθιασμένους έρωτες κι αντιλαμβάνεσαι πως η αλήθεια απέχει κατά πολύ απ’ την πραγματικότητα. Αυτή  την πραγματικότητα που ντύνεται το πρωί να πάει δουλειά και το βράδυ είναι ψόφια κι αποκοιμάται πλάι σου στον καναπέ. Θα διερωτηθείς αν αυτή θα είναι η ζωή σου από ‘δω και μπρος. Μια σιωπή και μια κατανόηση. Θα νιώσεις πως ίσως δε σου είπαν την αλήθεια μεγαλώνοντας, γιατί τα βασιλόπουλα κι οι πριγκίπισσες δε μιλούσαν για λεφτά και συμφωνίες. Θα αναρωτηθείς τι είναι καλύτερο. Η σιγουριά της καθημερινότητας ή ο φόβος για το άγνωστο. Γιατί οι άνθρωποι φοβούνται τη μοναξιά.

Θέλει γερά κότσια να ανταλλάξεις το «μαζί» με το «εγώ». Δυστυχώς οι περισσότεροι γύρω μας καταλήγουν σε γάμους φυλακές και σχέσεις υποτονικές, γιατί απλώς ο καιρός περνά κι υπάρχει αυτό το «πρέπει» που χτυπά σπασμωδικά τη λογική στο κεφάλι. «Πρέπει να παντρευτώ», «πρέπει να κάνω οικογένεια», «Πρέπει να βρω καλύτερη δουλειά, να βγάζω περισσότερα χρήματα». Και κάπως έτσι οι περισσότεροι περνούν περισσότερο απ’ τη μισή τους ζωή κάνοντας κάτι που δεν αγαπούν, για να ζουν συμβιβασμένοι στον κλοιό της σιγουριάς.

Θα σβήσουν από μόνοι τους τη φλόγα των ονείρων που είχαν. Θα θαυμάσουν όσο τίποτα αυτούς τους τρελούς που βγήκαν από σχέσεις νεκρές, από δουλειές σίγουρες για να κυνηγήσουν αυτό που ήθελαν. Θα ζηλέψουν ίσως αυτό το βλέμμα της αναμονής στα μάτια τους και θα τους απομυθοποιήσουν για την τολμηρότητά τους. Κάποιοι από αυτούς τους τρελούς, να το ξέρετε, ακόμα και να αποτύχουν θα είναι ευτυχισμένοι αφού θα έχουν το επόμενο όνειρό τους να κυνηγήσουν.

Δεν μπορεί κάπου, κάπως, θα το ένιωσες αυτό. Θα χτύπησε μέσα σου. Δεν είναι κακό να το παραδεχθείς. Φοβήθηκες τα μάτια του κόσμου. Φοβήθηκες να μείνεις ξεκρέμαστος. Φοβήθηκες το ρίσκο που έχει η καινούργια ζωή. Προτίμησες αυτή που ήρθε και τη δέχτηκες. Δε θα σε κατακρίνει κανείς, όμως, θα σου πω πως ο χρόνος μπορεί να μη σε φτάσει. Δε θα ζήσουμε αυτή τη ζωή δυο φορές. Δε θα είμαστε νέοι για πάντα. Άκου αυτό που σε τρώει μέσα σου. Δε βρήκε τροφή απ’ το πουθενά. Όσο κι αν προσπαθείς να το προσπεράσεις θα είναι εκεί σαν ένα φως απ’ τη συνείδησή σου να σε σκουντά μπας και περάσει ξανά αίμα στις φλέβες σου.

Τα αληθινά θέλουν τρέλα. Θέλουν τολμηρούς ανθρώπους. Θέλουν σώματα και ψυχές ετοιμοπόλεμες για το άγνωστο. Κι αυτό το άγνωστο έχει την ομορφιά του. Είναι ένα μονοπάτι αδιάβατο ανάμεσα σε κόσμους ξένους απ’ τη σιγουριά του μυαλού σου.

Αξίζουμε όλοι την ευτυχία που θέλουμε για τον εαυτό μας. Γι’ άλλους είναι χρήμα, δόξα, σχέσεις, υλικά αγαθά. Για ακόμα πιο λίγους είναι η ολοκλήρωση της ηθικής ικανοποίησης ότι με δυο γυμνά χέρια ξαναπλάσαμε τη ζωή που δε μας βγήκε όπως τη θέλαμε. Κι αυτό κανείς δεν μπορεί να το πάρει από σένα και μένα ούτε να το αγοράσει. Και μην ξεχνάς πως ο χρόνος περνά και για κανέναν δε σταματά.

Τα υπαρξιακά δεδομένα μίας αιώνιας αναμέτρησης

Τι σας φοβίζει ποιο πολύ; Τι σας αναστατώνει τις πιο μύχιες σκέψεις; Τι απειλεί περισσότερο από κάθε τι άλλο, όσους και ότι αγαπάτε; Δεν ξέρω για εσάς, αλλά σε εμένα ένα πράγμα μου έρχεται στο μυαλό...
 
Από την ώρα που γεννιόμαστε ως την ώρα που πεθαίνουμε μέσα στα πόδια μας είναι. Πεισματικά σφιχταγκαλιασμένος με τη ζωή. Λες και ρώτησε κανέναν αν τον θέλουμε, αν τον έχουμε ανάγκη. Τι νομίζει δηλαδή; Ότι δεν μπορούμε χωρίς αυτόν; Εγωισμός μέχρι θανάτου...
 
Αδερφός του ύπνου στην αρχαιότητα, έρχεται δριμύτερος στη συνείδησή μας με το που σουρουπώνει, κρύβεται στο σκοτάδι και στους εφιάλτες μας...
 
Όμως τώρα, εμείς οι κοινοί θνητοί, ας το πάρουμε απόφαση. Ας συμφιλιωθούμε, ας το αποδεχτούμε. Ήταν, είναι και θα είναι εδώ. Πρίν και μετά από εμάς. Αυτός μας υποδέχεται, αυτός μας ξεπροβοδίζει. Αυτός είναι ο σύ-ζυγος της ζωής. Ο μόνος δρόμος για να ανακουφίσουμε την υπαρξιακή μας αγωνία είναι αυτός της αποδοχής: να αποδεχτούμε το αυτονόητο, το αυταπόδειχτο, το αναπόφευκτο... Εξάλλου όλοι το(ν) ξέρουμε από μικροί –το παράδοξο είναι ότι το(ν) κρύβουμε (αλήθεια από ποιόν; Από τον ίδιο μας τον εαυτό!...) καθώς μεγαλώνουμε.
 
Ίσως, λέω ίσως, αν σταματήσουμε κι εμείς να του γκρινιάζουμε, να τον φοβόμαστε, να τον αποφεύγουμε, ίσως κι αυτός, να μας δείξει ένα πιο φωτεινό του πρόσωπο... Ίσως το μαύρο να γίνει γκρι. Κάτι είναι κι αυτό...
 
Γκρι με κίτρινο πάει. Γκρι με μπλε πάει. Γκρι με κόκκινο πάει... Όλα πάνε δηλαδή, όρεξη να έχεις... Όρεξη για ζωή. Το αντίδοτο στον φόβο του θανάτου είναι η όρεξη για ζωή, το προσωπικό νόημα που θα επενδύσει ο καθένας μας στην καθημερινότητά του, στις σχέσεις μας, στις δράσεις μας, στις απλές καθημερινές μας πράξεις.
 
Αλίμονο όχι σε όσους φοβούνται τον θάνατο, αυτό είναι φυσιολογικό, αλίμονο σε όσους δεν βρίσκουν νόημα στην ζωή τους...
 
Αλλά αυτή είναι μια ακόμα μεγάλη συζήτηση...

Ο αντίπαλος εραστής

Ο χρόνος και η απόσταση προμηθεύουν στην καρδιά το πιο καταλυτικό υλικό του έρωτα: τις εξαίσιες ψευδαισθήσεις. Αν οι εραστές εγνώριζαν μερικά τεχνικά μυστικά της αγάπης όσο της μηχανής του αυτοκινήτου τους ή του πλυντηρίου τους, θα μπορούσαν να κερδίζουν καταστάσεις ονειρικές, παρατάσεις έξαρσης, ενδιαφέρον πλούσιο, θα μπορούσαν ν’ αποφεύγουν την πλήξη και τη φθορά που πάντα καιροφυλακτούν πίσω κι απ’ τους πιο συνταρακτικούς έρωτες.
 
Όμως δεν γνωρίζουν ή, ακόμα χειρότερα, ακόμα κι όταν γνωρίζουν, δεν καταφέρνουν να εφαρμόσουν τίποτα. Οι θεωρητικοί της ψυχολογίας, οι ανθρωπολόγοι, οι φιλόσοφοι, στην πράξη της προσωπικής τους ζωής φέρονται όπως κι οι πιο ανίδεοι. Γιατί η ουσία του έρωτα είναι ανυπόμονη, εγωίστρια, σπασμωδική και ανόητη, ούτε ψυχραιμία ξέρει ούτε κοινό νου. Είναι το θεότυφλο έντομο που κουτουλά και ξανακουτουλά πάνω στον ηλεκτρικό γλόμπο που το καίει και το μαγνητίζει μέχρι να τσουρουφλιστεί.  
 
Εκείνος την αγαπά κυρίως γι’ αυτά που σ’ αυτήν βρίσκει, ενώ εκείνη τον αγαπά κυρίως για όσα φαντάζεται πως του βρίσκει. Οι κάποιες νύξεις του χαρακτήρα του που της ερεθίζουν όσα επιθυμεί να του ανακαλύπτει, μεγαλοποιούνται και ωραιοποιούνται απ’ τη λαχτάρα της να τον προσαρμόζει στα προκατασκευασμένα της είδωλα.  
 
Η επιθυμία να μας καταλαβαίνουν είναι απ’ τις πιο επιτακτικές και απιο αβασάνιστες επιθυμίες μας. Το κατά πόσο πραγματικά μας καταλαβαίνει κάποιος δεν είναι εύκολο να το κρίνουμε, αφού οι ίδιοι δύσκολα ανταλαμβανόμαστε τι μας γίνεται. Συνήθως λέμε πως μας καταλαβαίνουν όταν αυτό που καταλαβαίνουν μας κολακεύει.  
 
Ο άντρας πίστευε στη σημασία της σεξουαλικής επαφής απόλυτα. Πίστευε στη δύναμη της ικανοποίησης που παίρνεις απ’ τον άλλο και που σε δένει πάνω του όπως σε τροφοδότη. Κι εκείνης της άρεσε ο έρωτάς τους αν όχι ιδιαίτερα γι’ αυτήν καθ’ εαυτή την πράξη, μα για πριν και για μετά. Για πριν της άρεσε πολύ, όταν αυτός ο άντρας, ερεθισμένος κι έτοιμος να την πάρει, σαν τεντωμένο τόξο που στόχευε μ’ όλη του την ύπαρξη, πρόθυμος να προσφέρει το βασίλειό του προκειμένου να τον δεχτεί στις σκοτεινές σπηλιές της για λίγα λεπτά. Κουτός να τον βλέπεις ψυχρά και μεγαλειώδης να τον κοιτάς με το μάτι του πάθους και της ώρας εκείνης. Αισθανόταν τότε μοναδική. Σαν πάνω της να έχουν συγκεντρωθεί όλες οι γυναίκες τους κόσμου και να τη μεταβάλλουν σε θεότητα, σε σύμβολο. Αναντικατάσταση για λίγα λεπτά έστω, απαράμιλλη με κάθε άλλη αξία, επιτακτική σαν τη σαρωτική διαδρομή της ηδονής μέχρι το σπασμό της.
 
Αυτή η αίσθηση της μοναδικότητάς της και της απεραντοσύνης της, ενισχυμένη απ’ την ερεθισμένη ερωτική φύση εκείνου, τη μεθούσε με μια αυτοϊκανοποίηση περισσότερη κι απ’ την ικανοποίηση που λάβαινε από το σύντροφό της. Ποιός αμφιβάλλει άλλωστε πως πολλά απ’ όσα απ’ την παρουσία κάποιου παίρνουμε δεν είναι παρά αυτά που εμείς οι ίδιοι έχουμε κι ο άλλος δε λειτουργεί παρά σαν αντλία νερού πάνω στο δικό μας υγρό χώμα.
 
Και για μετά της άρεσε ο έρωτάς τους, γιατί ήταν μια εκτυφλωτική μεταστροφή της εικόνας του που τόσο σύντομα από βίαιη γινόταν απαλή, από ακούραστη κουρασμένη, από αντρική παιδική, από άγρια τρυφερή. Αυτό το γρήγορα κινούμενο φάσμα τη μάγευε γιατί φαινόταν να τα περιέχρι όλα όπως φαίνεται να περιέχει ολόκληρη την αλφάβητο η φράση “Άλφα και ωμέγα”.
 
Τόσο πολύ της άρεσαν ο πρόλογος κι ο επίλογος του έρωτά τους που μπροστά τους η ερωτική πράξη εξασθενούσε στο μυαλό της κι είχε γίνει κυρίως το μέσον χάρη στο οποίο κέρδιζε αυτόν τον πρόλογο και επίλογο.
 
Όλα αυτά βέβαια, εκείνος δεν τα καταλάβαινε ακριβώς έτσι και πως είναι μάλιστα δυνατόν να του εξηγήσει και η ίδια όλες αυτές τις πολύπλοκες διαδικασίες της και τους μηχανισμούς της.
 
Άλλωστε η γοητεία του πάθους γεννιέται απ’ την αδυναμία ελέγχου του κι είναι φτωχές και μικρόψυχες οι απόπειρές μας να το ερμηνεύσουμε, να το αναλύσουμε, να το στριμώξουμε σε συνταγές και εξηγήσεις.  
 
Σε αυτά τα συνειδησιακά της ξενύχτια, έλεγε μέσα της και όχι υποκριτικά για εύκολη δικαιολόγηση, πως υπάρχουν πτυχές της ύπαρξής της στερημένες και μοναξιασμένες όπου εκείνος, ο άντρας που συνδέεται, όχι μόνο δεν πλησιάζει αλλά ούτε που τις υποψιάζεται. Κι αν τώρα αυτή η νέα της και, σίγουρα, εφήμερη περιπέτεια της χαϊδεύει αυτές τις τόσο στερημένες γωνιές της, ποιός θα μπορούσε να της αρνηθεί τέτοιο δικαίωμα στον εαυτό της, στη ζωή της;
 
Δεν ζούμε για να παραδοθούμε σε κάποιον τυφλά αλλά για να σμιλέψουμε τον εαυτό μας παραδίδοντά τον σε ό,τι μας εμπνέει τέτοιες παραδόσεις.
 
Βρίσκοντας και χάνοντας, βρίσκοντας και χάνοντας, ώσπου ν’ απομείνουμε μ’ ότι είναι να απομείνει ή να σβηστούμε.  
 
Είναι κι η συνήθεια που δεν τολμούν να την αντικαταστήσουν και να μάθουν άλλη, είναι κι η αυτοπεποίθησή τους, που μέσα σ’ αυτή την κακορίζικη καθημερινότητα από παντού τραυματίζεται και τους αφαιρεί κουράγιο για κυνήγια ζωής, μέσα σε δάση και σε ζούγκλες. Είναι κι οι επιλογές γύρω τους που όλο περιορίζονται με τα χρόνια. Είναι κι ο μικροπραγματευτής μέσα τους που δε ρισκάρει εύκολα οτιδήποτε κεκτημένο, ακόμα κι αν κατά βάθος το περιφρονεί. Είναι που γερνώντας γίνεσαι πιο δειλός. Αν θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία, πού να τα βρεις και τι να στα εμπνεύσει;
 
Είμαστε τόσο λίγοι! Σε καλοσύνες και σε κακίες λίγοι, γιατί και το κακό θέλει κότσια.
 
Μεγαλώνουν και με τα χρόνια γίνονται όλο και πιο διστακτικοί και πιο φρόνιμοι. Όχι τόσο από σύνεση όσο από φόβο. Φοβούνται να χωριστούν γιατί φοβούνται να μείνουν μόνοι και φοβούνται να μείνουν μόνοι γιατί τους φοβίζει το άγνωστο μυστικό πρόσωπό τους.
 
Όσο γερνούν, μετά από τέτοιους καβγάδες και με διαφορετικό τρόπο ο καθένας, καταλήγουν να σκέφτονται, “υπάρχουν και χειρότερα”, αντί “υπάρχουν και καλύτερα” που σκέφτονταν πιο νέοι. Φοβούνται τώρα το φόβο τους και ξέρουν πως ο φόβος όταν είσαι μόνος μεγαλώνει, γίνεται τέρας. Αισθάνονται πως στο τέλος-τέλος οι επιλογές τους εξαντλήθηκαν από άπειρες σε δύο: το σύντροφό σου με τα κουσούρια τους ή το τέρας της μοναξιάς σου, την αντιπαράθεση με τον εαυτό σου τον ανυπόφορο. 
 
Θέλουμε δε θέλουμε, υπάρχουν και κάποιες σταγονίτσες ποίησης στη ζωή μας και στην ψυχή μας που σώζουν την κατάσταση και μας εξαγνίζουν, ανυψώνουν το αγχώδικο εικοσιτετράωρό μας που και που και το τινάζουν στο άχρονο.  
 
Η έλλειψη όπως η πείνα σε κάνει να υπερβαίνεις τον καθημερινό εαυτό σου, να εκστασιάζεσαι και να οραματίζεσαι. Όπως ο αλλόπαρμένος ασκητής, περπατάς σε σύννεφα και μιλάς μ’ αγγέλους, τον άγγελο της στέρησής του.
 
Τίποτα δεν ομορφαίνει περισσότερο ένα πρόσωπο όσο η δυσκολία, η απόσταση, η άρνηση.
 
Τίποτε δεν σε σπρώχνει ορμητικότερα προς κάποιον όσο το εμπόδιο να τον πλησιάσεις. Κι αυτοί έχουν βάλει εμπόδια ανάμεσά τους πανύψηλα, εμπόδια όπως ο εγωισμός τους, η απόφασή τους να μη συναντηθούν ποτέ πιά, ο σεβασμός στις οριστικές δηλώσεις τους, πάλι ο εγωισμός τους. Εμπόδια που τους ζαλίζουν απ’ τον πόθο να τα υπερπηδήσουν.  
 
Γιατί ο έρωτας είναι πιο πολύ απρόσωπος παρά προσωπικός, τον σφιχτοδένουμε μ’ ένα πρόσωπο γιατί έτσι έχουμε αποφασίσει να είναι. Όσα μαθαίνουμε, όσα μας επιβάλλονται, όσα ο δεδομένος ρομαντισμός της καρδιάς μας αποζητά, μας βάζουν να πιστεύουμε πως ο άλλος, ο μοναδικός, είναι που μας εμπνέει την αγάπη.
 
Αλλά ο έρωτας είναι από μέσα μας, στοιχείο υγρό, παλλόμενο, εκρηκτικό, που πιέζει τα τοιχώματα του κορμιού μας. Έρχεται κάποιος, μας αγγίζει, με τη ματιά του, με το χέρι του, με το σώμα του, με τη φωνή του και αναβρύζει συντριβάνι. Όμως, κι αν τούτος ο κάποιος χαθεί, αυτό που μέσα μας φουσκώνει δε χάνεται. Μένει εκεί, βασανίζεται και πάντα συνειδητά ή ανομολόγητα ψάχνει: για τον αγαπημένο, τον συγκεκριμένο και τον αόριστο.  
 
Οι σπουδαίοι έρωτες, οι σπουδαίες μοναξιές, οι σπουδαίες ελευθερίες θέλουν αίμα. Όλοι ονειρεύονται τη λάμψη τους αλλά τρέμουν και την παραμικρή αμυχή στο κορμί τους. Ο κόσμος πηγαίνει το πρωί στη δουλειά ακούγοντας ρομαντικά τραγούδια στο κασετόφωνο, γράφει στιχάκι και τα κρύβει στα λογιστικά του κατάστιχα, ενθουσιάζεται με την κατάληψη της Βαστίλης καθισμένος μπροστά στην τηλεόραση του σαλονιού του και ξενυχτά για κάποια συγκλονιστική γυναίκα πλάι στην κοιμισμένη του σύζυγο.
 
Καλά κάνουν και δειλιάζουνε και δεν κάνουν ρούπι απ’ το κασετόφωνο, απ’ το γραφείο, απ’ το σαλόνι, απ’ το συζυγικό κρεβάτι. Η ελευθερία, όταν δεν είσαι καμωμένος απ’ την ουσία της, όταν δε γνωρίζεις τους χειρισμούς της, είναι στυγνή, αδέκαστη, σε στέλνει στη σκληρότερη εξορία: στη μοναξιά σου, στο υγρό δωμάτιο του αντίπαλου εαυτού σου.

Αλαίν ντε Μπενουά: Είκοσι πέντε αρχές ηθικής


Δεν έχω μεγάλη συμπάθεια στον όρο «ηθική». Γνωρίζω πολύ καλά την «γενεαλογία» της, την οποία θεωρώ ότι διαφώτισε αρκετά καλά ο Νίτσε. Τείνω άλλωστε να πιστέψω ότι υπάρχουν τόσες πολλές «ηθικές» όσα και τα επίπεδα της ανθρωπότητος, πράγμα που βεβαίως παραπέμπει σε έναν σχετικό αριθμό. Αντιθέτως, πιστεύω πολύ στις αρχές που μπορεί να είναι ταυτοχρόνως και κανόνες ζωής (καθώς η κάθε ιστορική πορεία πραγματοποιείται από τον μύθο στις αρχές δια μέσου κάποιας ιδέας). Καταθέτω λοιπόν εδώ τις δικές μου αρχές, στις οποίες θέλω να πιστεύω ότι μένω κατά κανόνα συνεπής.

1. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΠΑΙΚΤΗΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ, δεμένος με αυτούς, τόσο για το καλύτερό όσο και για το χειρότερο. Και οι δύο πλευρές δημιουργούν από κοινού. Οι Θεοί δεν είναι υπεράνω, ούτε έξω από εμάς. Δεν είναι ούτε και πέρα από τις αισθήσεις μας. Σημαντικό άλλωστε δεν είναι το να πιστεύει κανείς στο Θείο, αλλά να συμπεριφέρεται με τέτοιον τρόπο ώστε Αυτό να μπορεί να δείξει σε αυτόν εμπιστοσύνη. Σημαντικό είναι να μπορεί να βρίσκει κανείς και να αναγνωρίζει το Θείο μέσα του και να αποκαλύπτει τον εαυτό του, όπως αποκαλύπτεται Αυτό. Το σώμα και η ψυχή είναι ένα και το αυτό πράγμα. Το να φέρνει κανείς το ένα απέναντι στο άλλο, το να αντιπαραθέτει αυτές τις έννοιες, αποτελεί ασθένεια του πνεύματος. Όποιος Θεός δεν συμπεριφέρεται όπως έχει κανείς το δικαίωμα να περιμένει από αυτόν, αξίζει να υποστεί την απάρνηση, υπό τον όρο όμως ότι εκείνος που την τολμά έχει προηγουμένως δώσει το καλύτερο του εαυτού του.

2. ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ ΜΟΝΟ ΤΟ ΝΑ ΓΕΝΝΗΘΕΙ ΚΑΝΕΊΣ, ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΝΑ «ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΕΙ». Η δημιουργία έπεται της γεννήσεως και δεν μπορεί κανείς να δημιουργηθεί παρά μόνον από τον ίδιο του τον εαυτό. Μόνον έτσι είναι δυνατόν να δώσει στον εαυτό του μία ψυχή, γι’ αυτό και ο Έκχαρτ κάνει λόγο για «αυτό-δημιουργία»: «υπήρξα η αιτία του εαυτού μου, εκεί που θέλησα τον εαυτό μου και δεν υπήρξα τίποτε άλλο. Υπήρξα αυτό που θέλησα και αυτό που θέλησα υπήρξε εγώ». Στην Edda «Havamal», ο Θεός Odin παρουσιάζεται θυσιασμένος στον ίδιο του τον εαυτό. Ένα έθνος θεμελιώνει έναν Πολιτισμό όταν γίνεται η αιτία του εαυτού του, η αιτία της υπάρξεώς του, όταν την πηγή μίας αιώνιας ανανεώσεως την βρίσκει μόνο μέσα στην δική του Παράδοση. Το ίδιο ισχύει και με τους ανθρώπους, όπου κάποιος οφείλει να βρίσκει μέσα του τις αιτίες του εαυτού του, καθώς και τα μέσα της όποιας αυτο-υπερβάσεώς του (αντίθετα λ.χ. από τον ηγέτη ενός παρακμιακού Κράτους που κρατεί την εξουσία από εξωτερικά του εαυτού του πράγματα αντί από την υπεροχή των προσωπικών αρχών του).

3. Η ΑΡΕΤΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΩΣ ΕΝΑ ΜΕΣΟΝ που αναφέρεται σε κάποια νομοτέλεια. Αντιθέτως, είναι η νομοτέλεια του εαυτού της, η ίδια η αμοιβή της, η εσωτερική ανάκτηση ή η ανάκτηση του εαυτού, η αφετηρία της κάθε αναζητήσεως και της κάθε κατακτήσεως, και πρώτα από όλα η αμοιβαία αναγνώριση και ανακάλυψη του ψυχισμού και της ψυχής. Είναι η θεσμοποίηση του εαυτού μίας απόλυτης ισορροπίας, το να είναι κανείς ο ηγέτης του εαυτού του, να υπακούει στον εσωτερικό αφέντη του και την ίδια στιγμή να διατάσσει τον εσωτερικό του δούλο. Κυρίως είναι η αναζήτηση του Μέτρου.

4. ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ ΤΟ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ Ο ΕΑΥΤΟΣ ΤΟΥ, αλλά πρέπει επίσης να γίνει τελικά αυτό που μπορεί να γίνει. Να κτισθεί σύμφωνα με την άποψη που έχει δημιουργήσει για τον εαυτό του, αλλά και να μην αρκεστεί ποτέ από το αποτέλεσμα. Πρέπει να θέλει να αλλάξει πρώτα ο ίδιος πριν στραφεί να αλλάξει τον κόσμο, και είναι προτιμότερο να παραδεχθεί τον κόσμο όπως είναι παρά να παραδεχθεί τον εαυτό του όπως είναι. Πρέπει να αναπτύξουμε μέσα μας εκείνες από τις δυνατότητές που καθιστούν ανθρώπους εμάς τους ίδιους. Μία ισχυρή θέληση μάς επιτρέπει να γίνουμε αυτό που θέλουμε ανεξάρτητα από εκείνο που ήμασταν, γιατί η θέληση προηγείται όλων των προκαθορισμών, ακόμη και εκείνου της γεννήσεως, υπό τον όρο βεβαίως να έχουμε την ικανότητα να θέλουμε. Πρώτα από όλα χρειάζεται να καλλιεργήσουμε την εσωτερική ενέργεια, την ενέργεια εκείνη «της οποίας την απόδειξη υπάρξεως μπορεί να δώσει εξίσου ένα μυρμήγκι και ένας ελέφαντας» (Σταντάλ) και που επιτρέπει να παραμένει κανείς μέσα στον χειμώνα αυτό δια μέσου του οποίου επιστρέφει η άνοιξη.

5. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΔΙΚΟΥΣ ΜΑΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΕΠΙΜΕΝΟΥΜΕ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ. Να ορίζουμε νόμους για τον εαυτό μας υπό τον όρο όμως να μην τους αλλάζουμε (πράγμα που ωστόσο δεν μας εμποδίζει από το να δίνουμε νέες διαστάσεις στις προοπτικές που επιλέξαμε). Να μην υποχωρούμε, να μην τσακίζουμε. Να συνεχίζουμε ακόμα και αν δεν υπάρχουν πια οι λόγοι για να συνεχίσουμε. Να μένουμε πιστοί στις προδομένες ιδέες, πιστοί ακόμα και για λογαριασμό εκείνων που δεν έμειναν πιστοί. Να μένουμε πιστοί επίσης και σε όλους εκείνους που δεν υπάρχουν πια. Να υπερασπιζόμαστε εναντίον όλων, ακόμα και εναντίον του ίδιου μας του εαυτού, την ιδέα που έχουμε για τα πράγματα και την ιδέα που θέλουμε να έχουμε για τον εαυτό μας.

6. ΝΑ ΜΗΝ ΓΙΝΟΜΑΣΤΕ ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΠΡΙΝ ΓΙΝΟΥΜΕ ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΑΣ. Ο αυτοεξαναγκασμός είναι πρωταρχική προϋπόθεση του δικαιώματος εξαναγκασμού των άλλων. Οφείλουμε επίσης να ανεχόμαστε τους συγχρόνους μας, αφού πρώτα μάθουμε να ανεχόμαστε τον εαυτό μας: «ο ποιοτικός άνθρωπος έχει πρώτα απαιτήσεις από τον εαυτό του, ο κοινός άνθρωπος έχει απαιτήσεις μόνο από τους άλλους» (Κομφούκιος). Η ισχύς πρέπει να βασίζεται επάνω στην υπεροχή και όχι η υπεροχή επάνω στην ισχύ. Εκείνοι που ηγούνται έχουν το δικαίωμα να κατέχουν, όμως εκείνοι που κατέχουν δεν έχουν υποχρεωτικά και το δικαίωμα να ηγούνται. Ο ποιοτικός άνθρωπος στέκεται πέρα από δεσποτισμούς, καθώς δεσπόζει όλων των δεσποτών με μέσα που ειδικά του ανήκουν: «μία νέα ευγένεια είναι αναγκαστικώς αντίθετη σε ό,τι ανήκει στον όχλο ή στον δεσποτισμό» (Νίτσε). Όσο ψηλότερα ανεβαίνει κάποιος, τόσο πιο μόνος πορεύεται, τόσο πιο πολύ πρέπει να υπολογίζει στον εαυτό του. Αυτοί που είναι ψηλά είναι υπεύθυνοι για εκείνους που είναι χαμηλότερα, καθώς πρέπει να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους. Δεν έχουν κανένα πραγματικό προνόμιο πέραν των βαρών που οι άλλοι μπορούν να τους φορτώσουν στους ώμους, στην αντίθετη περίπτωση όλες οι επαναστάσεις γίνονται δίκαιες. Να ακολουθούμε ελεύθερα εκείνους που είναι ανώτεροί μας, να γινόμαστε υπερήφανοι κάθε φορά που πετυχαίνουμε να βρούμε έναν μπροστάρη (Στέφαν Ζωρζ), αφού το αντάλλαγμα του να ακολουθήσουμε έναν τέτοιο άνθρωπο δεν ανιχνεύεται στην σφαίρα της κυριαρχίας αλλά της αμοιβαίας προστασίας. Το να υπακούμε είναι δικαίωμα, το να κυριαρχούμαστε ή να κυριαρχούμε είναι καθήκον, όχι το αντίθετο. Διακηρύσσουμε το ωραίο καθήκον μας να έχουμε δικαιώματα και το ωραίο δικαίωμά μας να έχουμε καθήκοντα.

7. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΑΜΕΤΡΗΤΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ. Κάθε ύπαρξη έχει την τραγικότητά της, το ίδιο και κάθε διακήρυξη. Ο Κόσμος δείχνει χαοτικός, ωστόσο μπορούμε εύκολα να του δώσουμε μία μορφή. Κάθε τι που κάνουμε δεν έχει άλλη έννοια από εκείνη που του δίνουμε εμείς. Το μόνο αντάλλαγμα είναι ότι όλα απηχούν σε όλα. Οι μικρές χειρονομίες μας έχουν μία συνέπεια στα πιο απομακρυσμένα σημεία του σύμπαντος. Η ύπαρξη του Κακού δεν μπορεί να ορισθεί θετικά, παρά μόνον ως περιορισμός αυτού που πρέπει να επέλθει, περιορισμός της μορφής που τα όντα δίνουν στον Κόσμο. Ίσως δεν είναι τίποτε περισσότερο από καθαρή και αιώνια αρνητικότητα.

8. ΑΞΙΖΟΥΜΕ Ο,ΤΙΔΗΠΟΤΕ ΜΑΣ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΕ ΑΤΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ. Από ένα σημείο και ύστερα δεν υπάρχει ούτε τύχη, ούτε σύμπτωση. Οι αντίπαλοί μας δεν έχουν σε τελευταία ανάλυση καμμία άλλη δύναμη πέραν εκείνης που τους παρέχουν οι δικές μας αδυναμίες. Συνεπώς όχι μόνο πρέπει να αποδεχόμαστε, αλλά και να επιθυμούμε εν τέλει αυτό που συμβαίνει. Πρέπει να επιθυμούμε αυτό που συμβαίνει από την στιγμή που θα αποδειχθούμε ανήμποροι να το εμποδίσουμε να συμβεί. Αυτό δεν είναι παραίτηση, αλλά διατήρηση της ελευθερίας μας, είναι το μόνο μέσον ορθής αντιδράσεως όταν καμμία δράση δεν απομένει να αναπτυχθεί. Ο Στωϊκισμός προσφέρει την μόνη δυνατή συμπεριφορά, όταν οι άλλοι δεν αντέχουν πλέον να παραμείνουν στωϊκοί. Πρέπει να πράττουμε έτσι, ώστε εκείνο επάνω στο οποίο δεν μπορούμε να επιδράσουμε να μην μπορεί και αυτό να επιδράσει επάνω σε εμάς (Τζούλιους Έβολα).   

9. Η ΑΡΧΗ ΕΙΝΑΙ Η ΔΡΑΣΗ. Δεν υπάρχουν λόγοι υπάρξεως στα μεγάλα και δυνατά πράγματα, αφού αυτά ούτως ή άλλως πρέπει να υπάρχουν ή να γίνονται (δεν είναι ωστόσο μεγάλο και δυνατό κάθε τι που δεν έχει λόγο υπάρξεως). Σπουδαιότητα έχει η δράση και όχι εκείνος που την αναλαμβάνει. Το ίδιο και η αποστολή και όχι εκείνος που την φέρει εις πέρας. Να σταθούμε ενάντιοι στον ατομισμό, διεκδικώντας μία ενεργητική από-προσώπηση. Εκείνο που πραγματικά πρέπει να πράξει κάποιος δεν εξηγείται με κίνητρα. Η αριστοκρατία σιωπά.

10. Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΤΙΜΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΑ ΜΗΝ ΠΑΡΑΒΑΙΝΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΟΥ ΈΧΟΥΜΕ ΟΙ ΙΔΙΟΙ ΒΑΛΕΙ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΑΣ. Η εικόνα που δημιουργούμε για τον εαυτό μας, γίνεται αληθινή από την στιγμή που συμμορφωνόμαστε με αυτήν. Από εκεί και ύστερα, το αν πρόκειται για μία «εικόνα» ή για μία «πραγματικότητα» έχει πολύ μικρή σημασία. Οι δύο όροι συμπίπτουν. Η ιδέα που λαμβάνει σάρκα, αποτελεί ούτως ή άλλως την πραγματική ενσάρκωση του Λόγου. Κάθε υποχρέωση υποχρεώνει, καμμία περίσταση δεν αποδεσμεύει. Ο καλύτερος τρόπος για να μην ντρεπόμαστε για τους άλλους, είναι να μπορούμε να αισθανόμαστε υπερήφανοι για τον εαυτό μας.

11. Ο ΤΡΟΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Η ωραία πράξη είναι πάντοτε πιο σημαντική από το δόγμα. Το ωραίο δεν είναι ποτέ κακό. Καλύτερα να πράξουμε πολύ καλά πράγματα που είναι μέτρια, παρά να πράξουμε με άσχημο τρόπο πράγματα υπέροχα. Ο Τρόπος με τον οποίο πράττουμε τα πράγματα αξίζει περισσότερο από τα ίδια τα πράγματα. Ο Τρόπος επίσης που ζούμε τις ιδέες μας, αξίζει περισσότερο από αυτές τις ίδιες. Ο Τρόπος που ζούμε την ζωή μας, αξίζει περισσότερο από εμάς που ζούμε, και πολλές φορές περισσότερο και από αυτή την ίδια την ζωή. «Όταν κάποιος έχει περισσότερο απλότητα παρά τρόπο είναι αγροίκος. Όταν έχει περισσότερο τρόπο παρά απλότητα είναι γελοίος. Ο ποιοτικός άνθρωπος έχει εξίσου απλότητα και τρόπο» (Κομφούκιος).   
 
12. ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΤΟΥ ΝΙΤΣΕ «ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΗΣ;». Την απάντηση που έδωσε ο ίδιος, ότι «είναι εκείνος που αναζητεί τις καταστάσεις που επιβάλλουν σαφείς συμπεριφορές. Εκείνος που εγκαταλείπει την «ευτυχία» στις μάζες, μία «ευτυχία» που περιορίζεται σε ψυχική ηρεμία, βολή, άνεση και αγγλοσαξονική εμπορευματοκρατία. Είναι εκείνος που αναζητεί ενστικτωδώς τις βαρύτερες ευθύνες, εκείνος που ξέρει να κάνει παντού εχθρούς, εν ανάγκη να κάνει εχθρό ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό».

13. ΝΑ ΤΟΠΟΘΕΤΟΎΜΕ ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΜΑΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΘΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ ΜΑΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΜΑΣ. Το να κάνουμε υποτίθεται «καλές πράξεις» για να κερδίσουμε την ατομική «σωτηρία» μας, να πάμε στον παράδεισο, κ.ο.κ., δεν είναι παρά χυδαία εξυπηρέτηση ενός προσωπικού συμφέροντός μας. Πρέπει να πράττουμε εκείνο που είναι ανάγκη να πραχθεί, όχι εκείνο που μας αρέσει. Το τελευταίο απαιτεί ωστόσο μία εκγύμναση, ο άνθρωπος έχει ανάγκη από κανονισμούς για να «κτισθεί», καθώς από την φύση του είναι άμετρα εύπλαστος. Να βλέπουμε την δράση ως εξυπηρέτηση και το καθήκον ως προορισμό.

14. ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΜΕ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΩΣ ΝΑ ΕΠΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΡΜΟΝΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΜΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΩΝ. Να πράττουμε πάντοτε σύμφωνα με τα λόγια μας. Όταν τα λόγια μας υπερβαίνουν τις πράξεις μας δεν είμαστε περισσότερο κυρίαρχοι του εαυτού μας από όταν οι πράξεις μας υπερβαίνουν τα λόγια μας. Το να είμαστε ειλικρινείς δεν είναι το να λέμε την αλήθεια, αλλά το να προσχωρούμε ολοκληρωτικά και χωρίς υστεροβουλίες σε ό,τι επιχειρούμε.

15. ΝΑ ΜΗΝ ΜΕΤΑΝΟΟΎΜΕ, ΑΛΛΑ ΝΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΕΞΑΓΟΥΜΕ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ. Να εξαντλούμε κάθε δυνατότητά μας για να αποφύγουμε να πράξουμε το κακό, εάν όμως το πράξουμε να μην επιζητούμε δικαιολογίες. Οι δικαιολογίες που δίνουμε στον εαυτό μας δεν είναι παρά υπεκφυγές. Η μετάνοια δεν αποβλέπει στην απόσβεση του λάθους, αλλά στην ανάπαυση μιας ένοχης συνειδήσεως. Πρέπει να ανταποδίδουμε το καλό στο καλό και την δικαιοσύνη στο κακό (εάν ανταποδίδαμε το καλό στο κακό, τότε τι θα άρμοζε να αποδώσουμε στο καλό, και, τέλος, τι αξία θα είχε κάτι τέτοιο;).   

16. ΝΑ ΜΗΝ ΣΥΓΧΩΡΟΥΜΕ ΤΙΠΟΤΕ, ΑΛΛΆ ΝΑ ΑΦΗΝΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΛΗΘΗ ΑΡΚΕΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ. ΝΑ ΜΗΝ ΜΙΣΟΥΜΕ ΠΟΤΕ, ΑΛΛΆ ΝΑ ΠΕΡΙΦΡΟΝΟΥΜΕ ΑΡΚΕΤΑ ΣΥΧΝΑ. Τα συναισθήματα των χυδαίων είναι μίσος, μνησικακία, ευερεθιστικότητα, ματαιοδοξία, τσιγκουνιά. Το μίσος είναι το ακριβώς αντίθετο της περιφρονήσεως, η μνησικακία της λησμοσύνης, η ευερεθιστικότητα της αυτοπεποιθήσεως, η ματαιοδοξία της αξιοπρέπειας, η τσιγκουνιά της χαριστικότητος. Από όλα αυτά τα χυδαία συναισθήματα, το πιο αξιοπεριφρόνητο είναι η μνησικακία. Ο Νίτσε έχει πει: «βρισκόμαστε στο κατώφλι των καιρών του αξιοπεριφρόνητου ανθρώπου, εκείνου που δεν είναι ικανός ούτε τον εαυτό του να περιφρονήσει».

17. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΓΓΕΙΛΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΝΤΊΛΗΨΗ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΟΦΕΛΕΙΑΣ ΌΛΩΝ. Στον  άνθρωπο ισχύει ό,τι και με τους στρατούς που είναι ήδη αποτυχημένοι άπαξ και για να πολεμήσουν έχουν ανάγκη να γνωρίζουν γιατί ακριβώς πολεμούν. Υπάρχει βεβαίως και ένα χαμηλότερο επίπεδο, όταν ένας στρατός πρέπει να πεισθεί ότι η αιτία που πολεμάει είναι σωστή. Ένα ακόμη χαμηλότερο είναι το να πολεμάει μόνο όταν είναι σίγουρος πως θα νικήσει. Όταν πρέπει να επιχειρήσουμε κάτι, δεν χρειάζεται να νοιαζόμαστε, παρά μόνον δευτερευόντως, για το εάν αυτό που επιχειρούμε μπορεί ή όχι να πετύχει. Όμως δεν αρκεί να επιχειρούμε ακόμα και όταν δεν είμαστε βέβαιοι για την επιτυχία, χρειάζεται να επιχειρούμε ακόμα και όταν είμαστε βέβαιοι για την αποτυχία. Γιατί η ανώτατη τιμή είναι να μένουμε πιστοί στους κανόνες που θέσαμε στον εαυτό μας, ακόμα και αν είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι μας περιμένει η αποτυχία. Το να επιθυμήσουμε να μιμηθούμε τον αντίπαλο με την δικαιολογία ότι αυτός έχει τον τρόπο να επιτυγχάνει ισοδυναμεί με το να καταντούμε εμείς οι ίδιοι εχθροί του εαυτού μας, μην διαφέροντας σε τίποτε από τον κανονικό εχθρό. Η χαμέρπεια αναδύεται από την στιγμή που πριν από μία πράξη θ’ αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε περί «χρησιμοτήτων», περί «ωφελειών» και περί «των λόγων που μας υποχρεώνουν» σε αυτή την πράξη. Ένας από τους μεγαλύτερους παραλογισμούς είναι το να προσπαθούμε να διατηρήσουμε κάτι που θα χάσουμε οπωσδήποτε, το να καταλήξουμε απολογητές των ζωντανών σκύλων και των νεκρών λεόντων.

18. Η ΑΡΕΤΗ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΤΡΟΦΗ, ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΊ ΠΑΡΑ ΝΑ ΕΊΝΑΙ Η ΠΡΟΙΚΑ ΜΙΑΣ ΜΙΚΡΗΣ ΕΠΙΛΕΚΤΗΣ ΟΜΑΔΟΣ. Και στις δύο περιπτώσεις απαιτείται η ίδια ποσότητα αυτοκυριαρχίας και κινητήρια δύναμη είναι η καθαρή θέληση, όχι μία κάποια α ή β «ηθική». Η ελευθερία της πράξεως συμβαδίζει πάντοτε με την ελευθερία απέναντι σε κάτι. Πρέπει να επιθυμούμε πράγματα για τα οποία αισθανόμαστε τους εαυτούς μας ικανούς και να τα αποποιηθούν: «Μας επιτρέπεται να πράξουμε κάτι στο μέτρο που μπορούμε επίσης να μην το πράξουμε… μας επιτρέπεται να επιθυμούμε κάτι  – και να το αποκτήσουμε- στο μέτρο που είμαστε ικανοί να τα αποχωρισθούμε» (Έβολα).

19. ΝΑ ΜΗΝ ΕΠΙΔΙΩΚΟΥΜΕ ΝΑ ΠΕΙΣΟΥΜΕ ΑΛΛΑ ΝΑ ΑΦΥΠΝΙΣΟΥΜΕ. Η ζωή βρίσκει νόημα σε πράγματα που είναι μεγαλύτερα από αυτήν αλλά όχι πέρα από αυτήν. Αυτά που είναι μεγαλύτερα από την ζωή δεν εκφράζονται με λέξεις, ωστόσο γίνονται μερικές φορές αισθητά. Πρέπει να δίνουμε προβάδισμα στην ψυχή απέναντι στο πνεύμα, στην ζωή απέναντι στην σκέψη, στην εικόνα απέναντι στην αντίληψη.

20. ΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕ ΤΟΝ ΛΥΡΙΣΜΟ. Ο λυρισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ηθικός «κανόνας», υπό τον όρο να έχει τεθεί ως βασική σχέση της υπάρξεως, όχι ως η σχέση του ανθρώπου προς τον άνθρωπο, αλλά ως η σχέση του ανθρώπου προς το Σύμπαν (αφού ο μόνος τρόπος για να φθάσει κανείς στους ανώτερους Κόσμους είναι να κτίζεται σε αναλογία προς αυτούς). Οι μεγάλοι ηγέτες είναι εκείνοι που χάρη σε αυτούς οι άνθρωποι μπορούν να σκέπτονται λυρικά για τους εαυτούς τους.

21. ΝΑ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΑΣΤΕ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΩΣ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΙ ΣΕ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΑ ΚΑΙ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΛΛΟΝΤΑ. Το να δεχόμαστε το παρόν με την ενθουσιώδη ανάταση της στιγμής είναι το να μπορούμε να απολαμβάνουμε συγχρόνως όλες τις στιγμές του. Παρελθόν, παρόν και μέλλον είναι 3 προοπτικές τι ίδιο επίκαιρες, είναι τα παντοτινά δεδομένα της ιστορικής πορείας. Είναι όλα όσα παρουσιάζουν τα όσα ήδη έχουν συμβεί, κατά τον ίδιο τρόπο με εκείνα που πρόκειται να ξανασυμβούν. 

22. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΒΑΛΟΥΜΕ ΚΑΤΙ ΣΠΟΥΔΑΙΟ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ. Και αυτό ακόμα και αν η εποχή ή η εκάστοτε κοινωνία προσπαθούν να μας εμποδίσουν. Συνήθως μία κοινωνία παραφρονεί μέσα από δύο τρόπους: είτε με το να απαιτεί πάρα πολλά, είτε με το να μην προτείνει τίποτε. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους ανθρώπους.

23. ΝΑ ΑΓΑΠΑΜΕ ΤΗΝ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ. Να αντέχουμε να ανήκουμε στην παράταξη του πολικού αστέρος, του άστρου που μένει στην θέση του στον ουράνιο θόλο ενώ όλα τα υπόλοιπα διαρκώς περιστρέφονται. Στο κέντρο κάθε κινήσεως υπάρχει ηρεμία (Γιούνκερ), όπως στον άξονα του τροχού. Να καλλιεργούμε μέσα μας εκείνο που οι ποιοτικοί άνθρωποι ξέρουν να διατηρούν αμετακίνητο μέσα σε όλες τις καταστάσεις: το «παιγνίδι» του Κομφούκιου, το «πουρούσα» των Ινδών, την «humanitas» των Ρωμαίων, δηλαδή τον εσωτερικό πυρήνα του ανθρωπίνου όντος.

24. Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΕΥΛΑΒΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΚΕΙΝΗ ΤΟΥ ΑΠΟΓΟΝΟΥ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΕΙ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΓΟΝΟΥΣ, ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΗΚΕΙ. Ο Ιησούς, ισχυριζόμενος ότι ο Ιωσήφ δεν ήταν πραγματικός πατέρας του, αλλά ότι ο ίδιος ήταν υιός τού ενός μοναδικού Θεού, ένας αδελφός των πάντων, εγκαινιάζει την διαδικασία απαρνήσεως των πατρίων. Για εμάς όμως, οι εξαφανισμένοι πρόγονοί μας δεν είναι ούτε πνευματικά νεκροί, ούτε περασμένοι οριστικά σε έναν άλλο κόσμο. Στέκουν δίπλα μας, ως ένα αόρατο αλλά θροϊζον πλήθος. Μας περιτριγυρίζουν όσο εμείς οι απόγονοί τους είμαστε άξιοι να τιμούμε την μνήμη τους. Αυτή είναι η αντίληψη που γέννησε στα αρχαία χρόνια την λατρεία των προγόνων, αλλά και το αυτονόητο καθήκον να τιμάται το όνομά τους.

25. ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΙΝΑΙ ΑΔΕΛΦΙΑ. Αδέλφια ανεξαρτήτως φυλής, χώρου και χρόνου

Πώς τα πιστεύω μας για το άγχος καθορίζουν το πώς μας επηρεάζει

Όλοι γνωρίζουμε ότι το άγχος μπορεί να έχει καταστροφικές επιδράσεις στη ζωή μας. Τα μηνύματα που ακούμε από παντού έχουν ανακηρύξει το στρες σε μια από τις σημαντικότερες απειλές του νέου τρόπου ζωής. Τι θα γινόταν όμως αν μαθαίναμε ότι όλα όσα ξέραμε μέχρι τώρα δεν ήταν ακριβώς όπως πιστεύαμε;

Σε επηρεάζει το τι πιστεύεις για το στρες, όχι το στρες το ίδιοΟ καθηγητής ψυχολογίας Jeremy Jamieson του πανεπιστημίου του Rochester θέλησε να διαπιστώσει αν το τα πιστεύω μας για το άγχος, μας επηρεάζουν στο πώς αποδίδουμε υπό πίεση. Έκανε, λοιπόν, το εξής πείραμα. Κάλεσε τους υποψήφιους διδακτορικούς φοιτητές σε μια προπαρασκευαστική εξέταση για τις τελικές εξετάσεις εισαγωγής στα διδακτορικά προγράμματα. Πριν την εξέταση πήρε δείγματα από το σάλιο τους ώστε να εξετάσει τα επίπεδα στρες που είχαν πριν την εξέταση. Κατόπιν, σε μια ομάδα με τους μισούς φοιτητές, έδωσε ένα μήνυμα το οποίο ήλπιζε ότι θα ηρεμούσε το άγχος τους πριν τις εξετάσεις. Τους είπε:
«Οι άνθρωποι νομίζουν ότι το να νιώθεις άγχος πριν κάνεις ένα τεστ θα τους κάνει να μην παν καλά. Σύγχρονες έρευνες όμως έχουν δείξει ότι το στρες δεν μειώνει την απόδοση, αλλά μπορεί και να την ενισχύσει. Οι άνθρωποι οι οποίοι αγχώνονται κατά τη διάρκεια ενός τεστ μπορεί να έχουν ακόμα καλύτερα αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να ανησυχείτε αν νιώθετε άγχος την ώρα του τεστ σήμερα. Αν νιώσετε ότι είστε στρεσαρισμένοι απλά υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι το άγχος σας, σας βοηθάει να τα πάτε καλά».
Οι φοιτητές είχαν επιλεγεί τυχαία για την κάθε ομάδα και τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσοι άκουσαν αυτά τα λόγια σκόραραν υψηλότερα στις προπαρασκευαστικές αυτές εξετάσεις.

Προκειμένου να αποκλείσει το ενδεχόμενο να είχε ηρεμήσει τους φοιτητές ο λόγος του, εξέτασε το σάλιο τους για ορμόνες του στρες και μετά τις εξετάσεις. Αν τα λόγια του είχαν ηρεμήσει τους φοιτητές θα έπρεπε τα επίπεδα των ορμονών να είναι χαμηλότερα από πριν την εξέταση. Αν τα λόγια του είχαν βοηθήσει τους φοιτητές να εκμεταλλευτούν την έντασή τους θα έπρεπε να είναι υψηλότερα.

Η ομάδα στην οποία έγινε η παρέμβαση είχε υψηλότερα επίπεδα άλφα αμυλάσης, ένα μέτρο της ενεργοποίησης του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Το μήνυμα δεν ηρέμησε τους φοιτητές. Αντίθετα ήταν περισσότερο όχι λιγότερο αγχωμένοι. Το πιο ενδιαφέρον ήταν όμως η σχέση ανάμεσα στο στρες και τα σκορ των εξετάσεων. Μια πιο ισχυρή αντίδραση στο στρες συνδέονταν με υψηλότερα σκορ στις εξετάσεις αλλά μόνο για όσους είχαν γίνει δέκτες της παρέμβασης.

Για όσους δεν είχαν ακούσει το μήνυμα δεν υπήρχε συσχέτιση ανάμεσα στο επίπεδο ορμονών του στρες και της απόδοσής τους. Η παρέμβαση που έγινε άλλαξε το νόημα της σωματικής τους κατάστασης με τέτοιο τρόπο ώστε επηρέασε και την απόδοσή τους. Επιλέγοντας να δουν το στρες τους σαν βοηθητικό, το έκανε το στρες όντως βοηθητικό.

Μετά από τρεις μήνες οι φοιτητές έκαναν την επίσημη εξέταση για το GRE (Graduate Record Examination). Άραγε τι θα γινόταν τώρα που η πίεση θα ήταν ακόμα πιο έντονη; Οι μαθητές οι οποίοι συμμετείχαν στην παρέμβαση είχαν μια πολύ διαφορετική εμπειρία εξετάσεων. Δεν ήταν λιγότερο αγχωμένοι αλλά ανησυχούσαν λιγότερο για το άγχος τους. Ένιωθαν πιο σίγουροι για τον εαυτό τους. Το πιο σημαντικό ήταν όμως ότι τα πήγαν σημαντικά καλύτερα από τους άλλους για άλλη μια φορά και η διαφορά στα σκορ τους ήταν ακόμα μεγαλύτερη από την προηγούμενη φορά.

Είναι πραγματικά καταπληκτικό το ότι λίγες προτάσεις που ειπώθηκαν μήνες πριν τις επίσημες εξετάσεις είχαν τέτοια σημαντική επιρροή, ίσως ακόμα και στις καριέρες τους.

Οι νέες έρευνες δείχνουν ότι το πώς αντιμετωπίζουμε το στρες είναι αυτό το οποίο προκαλεί τα αρνητικά αποτελέσματα επάνω μας και όχι το ίδιο το στρες. Να μάθεις πώς γίνεται να αλλάξεις γνώμη για το στρες και πώς να το κάνεις να δουλεύει για σένα. Όπως ακριβώς έγινε και με αυτούς του φοιτητές!

Αλλάζοντας άποψη, αλλάζει και η ζωή μας όλη!

Τα λουκέτα της αγάπης

Με αρχικά ονομάτων επάνω τους ή απλώς με μια καρδιά ζωγραφισμένη στο κέντρο τους, πολύχρωμα ή μονόχρωμα, βρίσκονται εκεί. Κλειδωμένα πάνω σε κάποιο κάγκελο, μιας γέφυρας συνήθως. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε και το χαρακτηριστικό παράδειγμα της γέφυρας Pont des Arts στο Παρίσι, απ’ όπου και έγινε η αρχή αυτού του περίεργου και πρωτότυπου φαινομένου. Ερωτευμένα ζευγάρια να κλειδώνουν ένα λουκέτο πάνω σε μια γέφυρα.

Λουκέτα λοιπόν. Και πάνω τους γραμμένα ή χαραγμένα τα αρχικά ονομάτων ζευγαριών. Πώς να είναι άραγε αυτά τα ζευγάρια; Βρίσκονται σε σχέση ή μήπως είναι αρραβωνιασμένα; Ίσως να είναι ήδη παντρεμένα. Αν είναι παντρεμένα όμως, τι συμβαίνει με την ευρέως γνωστή φράση «Ο γάμος σκοτώνει τον έρωτα» Ισχύει τελικά ή όχι; Και αν όχι, πως είναι δυνατόν ένα λουκέτο να την αναιρεί;

Μη θέλοντας να ψυχολογιοποιήσω τη συγκεκριμένη κατάσταση, αναρωτιέμαι το εξής. Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι τάχα μόνο ένα αθώο δείγμα ερωτισμού και αφοσίωσης; Ή μήπως είναι κάτι πιο βαθύ, κάτι που φαίνεται και πραγματώνεται ως επιθυμία, ουσιαστικά όμως είναι μια ενστικτώδης ανάγκη;

Η επιθυμία, ίσως είναι η κοινή πράξη, το να κάνει κάτι το ζευγάρι μαζί. Η ανάγκη όμως, μάλλον είναι η επιβεβαίωση που εισπράττει το κάθε άτομο από το έτερον του ήμισυ και η παράλληλη επικύρωση του δεσμού του με αυτό, τόσο προς τα δικά του μάτια, όσο και προς τα μάτια του κόσμου. Γιατί αυτό το λουκέτο, λειτουργεί τόσο ως κοινωνική πράξη καθώς ''κλειδώνει εντός της κοινωνίας ' και γίνεται αποδεκτό από αυτήν, όσο και ως κοινωνική σύμβαση αφού φέρει μεγάλες προσδοκίες και ακόμα μεγαλύτερες επιδιώξεις για τη σχέση του ζευγαριού αλλά και για το μέλλον της, μέσω της ασφάλισής του.

Ποιος αλλιώς ο λόγος να ''κλειδώσεις ' την αγάπη και τον έρωτα σου, προβάλλοντας τα παράλληλα σε κοινή θέα;

Δεν γνωρίζω την απάντηση, απλώς διερωτώμαι. Μήπως αυτά τα λουκέτα, τα επονομαζόμενα αρκετές φορές λουκέτα της αγάπης είναι  μια δικλείδα ασφαλείας, ώστε να μη δραπετεύσει η αγάπη; Μια αγάπη που, ειδικά στις μέρες μας, που όλα βρίσκονται σε κρίση, είναι τόσο δυσεύρετη.

Δεν κρίνω κανέναν άνθρωπο για τις πράξεις του, διότι ο καθένας εκφράζει αυτό που νιώθει, την αγάπη του δηλαδή προς ένα άλλο πρόσωπο, με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Απλώς σκέφτομαι πως τελικά, ίσως θα έπρεπε, μετά τη σκέψη με την καρδιά, την επονομαζόμενη συναισθηματική σκέψη να σκεφτόμαστε και με το μυαλό, προκειμένου να επικυρώσουμε το αν όσα θέλουμε να πράξουμε, συμβαδίζουν και με τη λογική.

Όποιος αμφιβάλλει για την ευτυχία του Διογένη…

SENECA, De tranquillitate animi 8, 3 – 7
Tolerabilius autem est, ut dixi, faciliusque non adquirere quam amittere, ideoque laetiores videbis, quos numquam fortuna respexit, quam quos deseruit. Vidit hoc Diogenes, vir ingentis animi, et efficit, ne quid sibi eripi possit (5) si quis de felicitate Diogenis dubitat, potest idem dubitare et de deorum immortalium statu, an parum beate degant, quod illis nec praedia nec horti sint nec alieno colono rura pretiosa nec grande in foro faenus (7) at Diogeni servus unicus fugit nec eum reducere, cum monstraretur, tanti putavit. “Turpe est” inquit “Manen sine Diogene posse vivere, Diogenen sine Mane non posse”. Videtur mihi dixisse age tuum negotium, fortuna, nihil apud Diogenen iam tui est: Fuqit mihi servus, immo liber abii.

Αλλά, όπως είπε, είναι πιο υποφερτό και πιο εύκολο να μην αποκτά κανείς, παρά να χάνει κάτι που είχε, γι’ αυτό και εκείνους στους οποίους η Τύχη δεν στάθηκε ποτέ ευμενής θα τους δεις να είναι πιο πρόσχαροι από αυτούς στους οποίους έστρεψε τα νώτα. Ο Διογένης, ένας άνθρωπος με μεγάλη ψυχή, το είδε αυτό κι έκανε ώστε να μην μπορεί να του αφαιρέσει κανείς τίποτε (5). Όποιος αμφιβάλλει για την ευτυχία του Διογένη, μπορεί εξίσου να αμφιβάλλει και για την κατάσταση των αθανάτων θεών: κατά πόσο δεν ζουν βίο ευτυχισμένο, επειδή ούτε κτήματα έχουν ούτε κήπους ούτε μπορούν να εκμισθώνουν τους καλύτερους αγρούς τους, ούτε να τοκογλυφούν στην αγορά (7). Του Διογένη του έφυγε ο μοναδικός δούλος του κι όταν του τον έδειξαν δεν θεώρησε πως άξιζε να τον πάρει πίσω. “Είναι ντροπή”, είπε, “ο Μάνης να μπορεί να ζει χωρίς τον Διογένη, ο Διογένης όμως να μη μπορεί χωρίς τον Μάνη”. Νομίζω ότι ήθελε να πει τούτο: “Κανε τη δουλεία σου, Τύχη· ο Διογένης δεν έχει τώρα τίποτε δικό σου: ο δούλος μου ’φυγε, ή μάλλον ελευθερώθηκα απ’ αυτόν”.

Ο Ήλιος της Βεργίνας: Ποιός είναι ο συμβολισμός του;

Ο Ήλιος της Βεργίνας (αλλιώς "Αστέρι της Βεργίνας") είναι ένα σύμβολο που χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τους Αρχαίους Έλληνες. Αν και ο Ηλιος της Βεργίνας είναι ένα σύμβολο Πανελλήνιο, έγινε διάσημος λόγω των Μακεδόνων, οι οποίοι το χρησιμοποιούν ως σύμβολο της δυναστείας Αργεαδών στο Βασίλειο της Μακεδονίας.

Ο τυπικός Ήλιος της Βεργίνας, αποτελείται απο 16 ακτίνες. Μπορούμε επίσης να τον δούμε και με 12 ή ακόμα και 8 ακτίνες του Ήλιου. Ο Ήλιος με τις δεκαέξι ακτίνες αντιπροσωπεύει τα εξής: Οι 4 ακτίνες αντιπροσωπεύουν τα 4 στοιχεία της φύσης, ΓΗ - ΘΑΛΑΣΣΑ - ΦΩΤΙΑ - ΑΕΡΑΣ και οι υπόλοιπες 12 ακτίνες αντιπροσωπεύουν τους 12 Θεούς του Ολύμπου.

Ο Ήλιος της Βεργίνας, κατά κυριότητα συμβολίζει κάτι το παρθένο. Γι'αυτό και συνήθως βλέπουμε το αρχαίο αυτό Ελληνικό σύμβολο, στην παρθένο θεά Αθηνά. Αλλα και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις, μπορεί να ταυτοποιηστεί και με τον θεό Απόλλωνα
 
Ο Ήλιος της Βεργίνας αποτέλεσε ενα κοινό σύμβολο της αρχαίας Ελλάδας και το βρίσκουμε σε κέρματα, αγγεία, τοιχογραφίες και αγάλματα, πολύ πριν το Μακεδονικό βασίλειο και την δυναστεία των Αργεάδων.

Δεκαεξάστεροι και Οχτάστεροι Ήλιοι παρουσιάζονται σε Μακεδονικά και Ελληνιστικά νομίσματα και ασπίδες της Περιόδου. Επίσης υπάρχει και αριθμός απεικονίσεων Αθηναίων Οπλιτών να φέρουν ενα πανομοιότυπο δεκαεξάκτινο σύμβολο στη πανοπλία τους, απο τον 6ο π.Χ. αιώνα ,καθώς και σε νομίσματα, απο τη νησιωτική μεχρι την ηπειρωτική Ελλάδα, όπως στην Κέρκυρα, εύρημα 5ου π.Χ. αιώνα, Λοκρίδα, 4ο π.Χ. αιώνα.

Μετά την ένωση των Ελλήνων υπο την αρχηγεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Ήλιος της Βεργίνας αποτέλεσε το κύριο σύμβολο της Ελληνικής εθνογέννεσης.

Το σύμβολο του Ήλιου της Βεργίνας αποτέλεσε ένα απο τα αρχαία σύμβολα της Ελλάδος, πολύ πριν την άνοδο του Ελληνικού βασιλείου της Μακεδονίας. Δεκάδες νομίσματα, αγγεία κ.α που φέρουν το σύμβολο, βρέθηκαν σε πάρα πολλά μέρη της Ελλάδος, εκτός της Μακεδονίας.

Ερέχθειο: Το μυστήριο και οι μύθοι που το περιβάλλουν

Το Ερέχθειο είναι από τους πιο ιδιόρρυθμους ναούς της ελληνικής αρχαιότητας. Η ονομασία του, που παραπέμπει στο μυθικό βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα, είναι μεταγενέστερη και αναφέρεται μόνο στον Παυσανία (έστι δε και οίκημα Ερεχθείον καλούμενον, 1, 26,5) και στον Πλούταρχο (843Ε). Παλαιότερα ήταν γνωστός με την ονομασία ο νεώς ο αρχαίος της Αθηνάς ή απλούστερα ο αρχαίος νεώς ή περιφραστικά ο νεώς ο εν πόλει εν ω το αρχαίον άγαλμα, αφού κτίστηκε στη θέση του παλαιότερου ναού της Αθηνάς.

Προβληματική παραμένει η χρονολόγηση του ναού. Υπάρχουν δύο διαφορετικές απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη ο ναός κτίστηκε κατά τη διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου, ανάμεσα στο 421 με 406 π.Χ., με μια πιθανή διακοπή γύρω στο 413 π.Χ. εξαιτίας της ήττας στη Σικελική Εκστρατεία. Σύμφωνα με τη δεύτερη άποψη που τη διατύπωσε ο W. Dorpfeld, η ανέγερση ξεκίνησε ανάμεσα στο 438 - 431 π.Χ. Ο ναός αποτελούσε μέρος του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή, μαζί με τον Παρθενώνα και τα Προπύλαια, με πιθανό αρχιτέκτονα τον Μνησικλή.

Από μια επιγραφή που βρέθηκε στην Ακρόπολη πληροφορούμαστε ότι κατά την επανάληψη των εργασιών αρχιτέκτονας την πρώτη χρονιά ήταν κάποιος Φιλοκλής, που αντικαταστάθηκε τη δεύτερη χρονιά από τον Αρχίλοχο. Η ιδιορρυθμία του ναού οφείλεται στο σχήμα του που είναι διαφορετικό από το συνηθισμένο σχήμα των αρχαίων ναών και οφείλεται:

α) στην ανωμαλία του εδάφους, μια και το έδαφος δεν ήταν επίπεδο,
β) στο γεγονός ότι στο κτίριο έπρεπε να συμπεριληφθούν οι παλαιότερες λατρείες,
γ) οι μυστηριακού χαρακτήρα λατρείες που τελούνταν επέβαλαν μια εντελώς διαφορετική μορφή κτιρίου.

Ο ναός αρχικά ήταν αφιερωμένος στη λατρεία των δύο κύριων θεοτήτων της Αττικής, της Αθηνάς και του Ποσειδώνα (θεοί σύνναοι). Ο Ποσειδώνας, άγνωστο σε ποια χρονική στιγμή, ταυτίστηκε με τον Ερεχθέα. Υπήρχαν βωμοί για τον Ήφαιστο, τον Βούτο, ενώ εδώ κατοικούσε και ο "οικουρός όφις". Το κτίριο στην αρχή πρέπει να ήταν χωρισμένο σε δύο μέρη, ένα ανατολικό και ένα δυτικό. Η αρχική διαίρεση του ναού δε μας είναι γνωστή, εξαιτίας των αλλεπάλληλων μετατροπών στο πέρασμα των χρόνων.

Σύμφωνα με την Alexandra Lesk ο ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά τον 3ο αι. π.Χ. η οποία ακολουθήθηκε, πιθανώς, από μεγάλου μεγέθους επιδιορθώσεις, στα τέλη του 2ου αι. π.Χ. Παρεμβάσεις στο ναό ίσως σημειώθηκαν και κατά τη μετατροπή σε λατρευτικό χώρο της Julia Domna στο 2ο αι. π.Χ. Γύρω στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. ο λατρευτικός χώρος του ιερού της Αθηνάς Πολιάδας ενοποιήθηκε με τους χώρους λατρείας του Βούτου και του Ηφαίστου σε ενιαίο χώρο με κίονες, τον οποίο κάλυπτε τοξοειδής θολωτή στέγη. Τον 6ο με 7ο αιώνα ο ναός μετατράπηκε σε κτίριο τύπου βασιλικής και χωρίστηκε σε τρία κλίτη.

Μύθοι σχετικοί με το Ερέχθειο

Ο Κέκροπας
Ο Κέκροπας ήταν πανάρχαια μορφή της Αττικής, αυτόχθονας, γεννημένος από την ίδια τη Γη, και διφυής ως προς τη μορφή, δηλαδή, από τη μέση και πάνω ήταν άνθρωπος και από τη μέση και κάτω φίδι. Παντρεύτηκε την Άγραυλο και γέννησε μαζί της τον Ερυσίχθονα -που πέθανε νωρίς- την Άγραυλο (αυτή που μένει στους αγρούς), την Έρση (δροσιά) και την Πάνδροσο. Καθώς έγινε βασιλιάς, ο τόπος που μέχρι τότε ονομαζόταν Ακτική ή Ακτή, από το όνομα του Ακταίου, μετονομάστηκε σε Κεκροπία. Ο Κέκροπας κατοίκησε πάνω στο βράχο, αφού πρώτα έκτισε τα τείχη. Όταν έφτασαν από τη θάλασσα οι Κάρες και από τη στεριά οι Βοιωτοί, ο Κέκροπας, για να τους αντιμετωπίσει, σκέφτηκε να μαζέψει τους κατοίκους που ως τότε ζούσαν σκόρπιοι και να τους βάλει να μείνουν σε χωριά που μετά τα οργάνωσε σε ενιαία πόλη. Με τους κατοίκους ενωμένους αντιμετώπισε τους εισβολείς.

Λένε πως τότε έκανε και την πρώτη καταμέτρηση του πληθυσμού· κάθε κάτοικος έπρεπε να φέρει μαζί του μια πέτρα και να τη ρίξει σε ένα ορισμένο μέρος. Έτσι μπόρεσε και τους μέτρησε και από το γεγονός αυτό ονομάστηκαν λαός (από τη λέξη λας = λίθος). Ο Κέκροπας παραβρέθηκε και στη διεκδίκηση της Αθήνας από την Αθηνά και τον Ποσειδώνα είτε ως μάρτυρας είτε ως δικαστής.

Ο Κραναός
Ο Κέκροπας πέθανε χωρίς να αφήσει διαδόχους κι έτσι βασιλιάς στην Αθήνα έγινε ο Κραναός. Ήταν κι αυτός αυτόχθονας. Την εποχή της βασιλείας του έγινε ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα. Παντρεύτηκε την Πεδιάδα με την οποία απέκτησε τρεις κόρες: την Κρανάη, την Κραναίχμη και την Ατθίδα. Η Ατθίδα πέθανε όμως νωρίς, γι' αυτό ο Κραναός ονόμασε τη χώρα Ατθίδα ή Αττική.

Ο Αμφικτύων
Ο Αμφικτύων ήταν κι αυτός αυτόχθονας, αν και λέγεται πως ήταν γιος του Δευκαλίωνα. Είχε παντρευτεί μια κόρη του Κραναού, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να διώξει τον πεθερό του από την εξουσία και να γίνει αυτός βασιλιάς. Την εποχή της βασιλείας του ήρθε στην Αθήνα η λατρεία του Διονύσου, που την έφερε κάποιος Πήγασος από τις Ελευθερές. Σύμφωνα με την παράδοση ο Αμφικτύωνας φιλοξένησε ο ίδιος το θεό και εκείνος του έμαθε να ανακατεύει το κρασί με το νερό. Η βασιλεία του Αμφικτύωνα δεν κράτησε πολύ, γιατί διοικούσε τόσο άδικα την πόλη, που ο λαός ξεσηκώθηκε εναντίον του. Αρχηγός της εξέγερσης ήταν ο Εριχθόνιος που έδιωξε τον Αμφικτύωνα από το θρόνο.

Ο Εριχθόνιος
Ο Εριχθόνιος ήταν κι αυτός αυτόχθονας και διφυής, όπως και ο Κέκροπας. Μητέρα του ήταν η Γη και πατέρας του ο Ήφαιστος και γεννήθηκε με έναν περίεργο τρόπο. Λένε, λοιπόν, πως τον καιρό που ο Ήφαιστος ήταν μόνος, γιατί τον είχε εγκαταλείψει η Αφροδίτη, μπήκε η Αθηνά στο εργαστήριό του, για να του ζητήσει να της φτιάξει νέα όπλα. Ο Ήφαιστος μόλις είδε την Αθηνά, ένιωσε δυνατή ερωτική επιθυμία και θέλησε να ενωθεί μαζί της. Η θεά, που αισθανόταν αποστροφή για την ερωτική πράξη, τον απέκρουσε κι έφυγε, ενώ εκείνος την ακολουθούσε με δυσκολία. Κάποια στιγμή την πρόφτασε. Η Αθηνά τον κτύπησε με το δόρυ της, αλλά το σπέρμα του Ήφαιστου έπεσε στο πόδι της. Τότε η θεά πήρε μια τούφα μαλλί, σκούπισε το πόδι της και το πέταξε στη Γη.

Η Γη γονιμοποιήθηκε και γέννησε ένα αγόρι που το ονόμασαν Εριχθόνιο (από το έριο = μαλλί και χθων = γη). Μόλις γεννήθηκε το παιδί, το πήρε η Αθηνά να το μεγαλώσει, κρυφά όμως από τους άλλους θεούς. Του έσταξε στα μάτια δύο σταγόνες από το αίμα της Γοργώς. Η μια σταγόνα ήταν για να φέρνει το θάνατο στους εχθρούς του και η άλλη για να τον προφυλάει από τις αρρώστιες. Συγχρόνως του έδωσε και δυο φίδια να τον προστατεύουν. Πήρε τα δυο φίδια και μαζί με το μωρό τα έκλεισε σε ένα κιβώτιο, που αφού το σφράγισε καλά, το έδωσε στις κόρες του Κέκροπα (;) να το φυλάνε. Αυτές όμως, η Έρση και η Πάνδροσος, άνοιξαν το κιβώτιο. Μόλις αντίκρισαν το μωρό με τα φίδια τις κυρίεψε ένα είδος τρέλας που τις έκανε να πάνε να πέσουν από τα τείχη της Ακρόπολης.

Μαθαίνοντας η Αθηνά τι έκαναν οι κόρες του Κέκροπα, πήρε το μωρό και το έκλεισε στο ναό, που αργότερα ονομάστηκε Ερέχθειο, όπου το ανάθρεψε με δική της φροντίδα.

Όταν μεγάλωσε ο Εριχθόνιος, έδιωξε τον Αμφικτύονα από το θρόνο κι έγινε αυτός βασιλιάς. Στα χρόνια του ήρθε από την Αίγυπτο στην Ελλάδα ο Δαναός με τις 50 κόρες του πάνω σ' ένα καράβι με 50 κουπιά, την πεντηκόντορο, που την έφτιαξαν τότε για πρώτη φορά. Στην Αθήνα άρχισαν οι κάτοικοι να χωρίζονται σε φυλές, ανάλογα με την καταγωγή της οικογένειάς του και τους προπάτορές τους. Έτσι σχηματίστηκαν οι τέσσερις φυλές: η Διάς, η Αθηναΐς, η Ποσειδωνιάς και η Ηφαιστιάς. Την ίδια περίοδο άρχισαν να γιορτάζονται και τα Παναθήναια και σύμφωνα με την παράδοση ο Εριχθόνιος ήταν ο πρώτος που έστησε ένα ξύλινο άγαλμα της Αθηνάς πάνω στην Ακρόπολη. Παντρεύτηκε την νύμφη των ποταμών Πραξιθέα και από το γάμο αυτό γεννήθηκε ο Πανδίονας.

Ο Πανδίονας
Ο Πανδίονας παντρεύτηκε τη Ζευξίππη, την αδελφή της μητέρας του, κι έκανε μαζί της δύο κόρες, την Πρόκνη και τη Φιλομήλα και δύο δίδυμα αγόρια, τον Ερεχθέα και τον Βούτη.

Ο Ερεχθέας
Μετά το θάνατο του Πανδίονα ο Βούτης και ο Ερεχθέας μοίρασαν την κληρονομιά. Ο Ερεχθέας κληρονόμησε το θρόνο, ενώ ο Βούτης έγινε ο ιερέας της Αθηνάς και του Ποσειδώνα, που ειδικά στην Αθήνα τον έλεγαν "Ποσειδώνα του Ερεχθέα". Ο Ερεχθέας παντρεύτηκε την Πραξιθέα και απέκτησε μαζί της τρία αγόρια, τον Κέκροπα, τον Πάνδωρο και τον Μητίονα, και τέσσερα κορίτσια, την Πρόκριδα, την Κρέουσα, τη Χθονία και την Ωρείθυια. Ο Βορέας άρπαξε την Ωρείθυια και γέννησε μαζί της την Χιόνη. Η Χιόνη με τη σειρά της ενώθηκε κρυφά με τον Ποσειδώνα και γέννησε τον Εύμολπο. Για να μην την ανακαλύψει ο Βορέας, μόλις γεννήθηκε το παιδί, το έριξε στη θάλασσα. Ο Ποσειδώνας το πήρε και το έδωσε να το αναθρέψει η Βενθεσικήμη. Μετά από καιρό και διάφορες περιπλανήσεις ο Εύμολπος βρέθηκε στη Θράκη με το γιο του Ίσμαρο, να ζητάει καταφύγιο στο βασιλιά Τεγύριο. Επειδή όμως θέλησε να ανατρέψει τον Τεγύριο, αναγκάστηκε να φύγει κι έτσι κατέληξε στην Ελευσίνα, όπου οργάνωσε τις θρησκευτικές τελετές και καθιέρωσε τα Ελευσίνια Μυστήρια. Κάποια στιγμή, μετά το θάνατο του γιου του, επέστρεψε στη Θράκη, κοντά στον Τεγύριο και πήρε το βασίλειο του γιου του Ίσμαρου.

Μετά από λίγο ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στην Αθήνα και την Ελευσίνα. Οι Ελευσίνιοι ζήτησαν τη βοήθειά του. Ο Εύμολπος με στρατό έφτασε έξω από την Αθήνα, διεκδικώντας το θρόνο, ως γιος του Ποσειδώνα. Στη σύγκρουση των δύο στρατών νίκησε ο Ερεχθέας και οι Ελευσίνιοι έγιναν υποτελείς των Αθηναίων. Κράτησαν όμως το δικαίωμα να γιορτάζουν τα Ελευσίνια Μυστήρια. Στη μάχη επάνω ο Ερεχθέας σκότωσε τον Εύμολπο. Ο Ποσειδώνας οργίστηκε με τον Ερεχθέα και ζήτησε από το Δία την τιμωρία του. Ο Δίας, εκπληρώνοντας την επιθυμία του Ποσειδώνα, σκότωσε τον Ερεχθέα με ένα κεραυνό. Σύμφωνα με άλλη παράδοση τον σκότωσε ο ίδιος ο Ποσειδώνας, χτυπώντας τον στο κεφάλι με την τρίαινά του. Από τα πολλά χτυπήματα το κεφάλι του Ερεχθέα χώθηκε μέσα σε ένα χάσμα στη γη.

Ο Τιτάνας του Κρόνου έχει παρόμοια υγρή μορφολογία με τη Γη

Αποτέλεσμα εικόνας για titan moon magic islandΩκεανοί, λίμνες και υπόγειο υδροφόρο σύστημα παρόμοιο με εκείνο του πλανήτη μας. Εκπληκτικές ομοιότητες και στη μορφολογία παρόμοια με εκείνα της Γης, εντόπισε το διαστημόπλοιο Cassini κατά την εξερεύνησή του στον δορυφόρο του Κρόνου, Τιτάνα.

Η περιοχή Ligeia Mare, που εμφανίζεται εδώ σε δεδομένα που έχουν αποκτηθεί από το διαστημόπλοιο Cassini της NASA, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη υγρή περιοχή στο φεγγάρι του Κρόνου Τιτάνα. Είναι γεμάτη με υγρούς υδρογονάνθρακες, όπως το αιθάνιο και το μεθάνιο, και είναι μια από τις πολλές θάλασσες και τις λίμνες στην βόρεια πολική περιοχή του Τιτάνα.

Πρόκειται για μία ακόμη εκπληκτική ανακάλυψη, καθώς το «φεγγάρι» του πιο εντυπωσιακού πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, είναι πιθανό να διαθέτει ωκεανούς στην επιφάνειά του, γεγονός που αυξάνει εντυπωσιακά τα κοινά στοιχεία του με τον πλανήτη μας.

Σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία που έχουν αναλύσει οι επιστήμονες της NASA, οι ωκεανοί και οι λίμνες στην επιφάνεια του Τιτάνα περιέχουν υγρούς υδρογονάνθρακες και όχι νερό στην υγρή μορφή του. Τα δε στρώματα πάγου που έχουν εντοπιστεί, αποτελούν απλώς το υπόβαθρο.

Όπως αναφέρει στην έκθεσή του ο Alex Hayes, οι ωκεανοί του Τιτάνα ακολουθούν την ίδια σταθερά ανύψωσης, με εκείνη που ισχύει για τους ωκεανούς της Γης, σε σχέση με τη βαρύτητα του πλανήτη. Εχουν εντοπιστεί λίμνες σε υψόμετρο πολύ μεγαλύτερο από εκείνο του επιπέδου των ωκεανών, όπως ακριβώς και στη Γη, με τους σχηματισμούς των βουνών.

Η νέα έκθεση, με επικεφαλής τον Alex Hayes στο Πανεπιστήμιο Cornell της Ιθάκης της Νέας Υόρκης που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Geophysical Research Letters, διαπιστώνει ότι οι θάλασσες του Τιτάνα ακολουθούν σταθερή ανύψωση σε σχέση με την βαρυτική έλξη του Τιτάνα – ακριβώς όπως οι ωκεανοί της Γης. Μικρότερες λίμνες στον Τιτάνα, φαίνεται ότι εμφανίζονται σε υψόμετρα μερικές εκατοντάδες μέτρα, υψηλότερα από τη στάθμη της θάλασσας του Τιτάνα. Λίμνες σε υψηλή υψόμετρο βρίσκονται συνήθως στη Γη. Η υψηλότερη πλωτή λίμνη η λίμνη Titicaca, είναι πάνω από 3.700 μέτρα, πάνω από τη στάθμη της θάλασσας.

Η νέα μελέτη υποδηλώνει ότι η ανύψωση είναι σημαντική ακριβώς επειδή τα υγρά στοιχεία του Τιτάνα φαίνονται να συνδέονται κάτω από την επιφάνεια, με ένα σύστημα παρόμοιο με εκείνο της Γης: οι υδρογονάνθρακες φαίνεται να ρέουν κάτω από την επιφάνεια του Τιτάνα, με τον ίδιο τρόπο που ρέει το νερό στον πλανήτη μας. Με αυτόν τον τρόπο, οι κοντινές λίμνες επικοινωνούν μεταξύ τους.

Η έρευνα στηρίχτηκε στα στοιχεία που έστειλε το διαστημόπλοιο Cassini πριν από την ολοκλήρωση της αποστολής του στον Κρόνο και τη συντριβή του στην επιφάνεια του γιγαντιαίου πλανήτη.

Πολλά από τα δεδομένα που έστειλε το ρομποτικό διαστημόπλοιο δεν έχουν αναλυθεί από τους επιστήμονες, κάτι που σημαίνει ότι ο εντυπωσιακός πλανήτης με τους δακτυλίους, έχει να παρουσιάσει αρκετές ακόμα εκπλήξεις.

Δε θα υπάρχει γέλιο παρά μόνο το γέλιο του θριάμβου για κάποιο νικημένο εχθρό

Οι παλιοί πολιτισμοί ισχυρίζονταν πως βασίζονταν πάνω στην αγάπη και τη δικαιοσύνη. Ο δικός μας βασίζεται στο μίσος.

Στο δικό μας κόσμο δε θα υπάρχουν άλλα συναισθήματα εκτός από το φόβο, την οργή, τη θριαμβολογία και την ταπείνωση. Όλα τα άλλα θα τα καταπνίξουμε – όλα!

Ήδη τώρα καταστρέφουμε τις συνήθειες της σκέψης που έχουν επιζήσει από την Προ-Επαναστατική εποχή. Σπάσαμε τα δεσμά που ένωναν τους γονείς με τα παιδιά, τους άνδρες με τους άνδρες και τον άνδρα με τη γυναίκα…

Κανένας δεν τολμά πια να εμπιστευτεί τη γυναίκα του, το παιδί του ή το φίλο του. Στο μέλλον όμως δε θα υπάρχουν ούτε γυναίκες, ούτε φίλοι.

Τα παιδιά θα τα παίρνουμε από τη μητέρα τους μόλις γεννιόνται όπως παίρνει κανείς τα αυγά από την κότα. Το σεξουαλικό ένστικτο θα ξεριζωθεί. Η αναπαραγωγή θα είναι μια ετήσια τυπική διαδικασία όπως η ανανέωση του δελτίου τροφίμων.

Δε θα υπάρχει γέλιο παρά μόνο το γέλιο του θριάμβου για κάποιο νικημένο εχθρό.
Δε θα υπάρχει τέχνη, λογοτεχνία, επιστήμη. Όταν θα είμαστε παντοδύναμοι δε θα έχουμε πια ανάγκη την επιστήμη.
Δε θα υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην ομορφιά και την ασχήμια.
Δε θα υπάρχει πια η περιέργεια ούτε η χαρά της ζωής.
Δε θα υπάρχει άμιλλα.

GEORGE ORWELL: 1984 – Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΛΦΟΣ

Καρχαρίες ζουν στα νερά ενός υποθαλάσσιου ηφαιστείου

Άναυδοι έμειναν επιστήμονες – ερευνητές όταν ανακάλυψαν ιδιαίτερα σκληραγωγημένους καρχαρίες να ζουν στα καυτά και όξινα νερά υποθαλάσσιου ηφαιστείου!

Οι συνθήκες, μάλιστα, στο εσωτερικό του ηφαιστείου Kavachi (κοντά στο Νησιά Σολομώντα), το οποίο εκλύει οξύ σε ιδιαίτερα υψηλή θερμοκρασία, είναι τόσο αντίξοες, που δεν μπορεί καν να… πλησιάσει ανθρώπινος οργανισμός.

Ως εκ τούτου η εξερεύνηση έγινε με ρομποτική κάμερα και έκρυβε τρομακτικές εκπλήξεις,…
«Ποτέ δεν ξέρεις τι θα βρεις εκεί κάτω. Στην αρχή εντοπίσαμε κάποιες μέδουσες, πριν έρθουμε αντιμέτωποι με την επιβλητική εικόνα ενός σφυροκέφαλου καρχαρία», ανέφερε ο εξερευνητής Brennan Phillips, συμπληρώνοντας:

«Γνωρίζαμε ότι οι καρχαρίες ζουν σε δροσερά νερά, ωστόσο φαίνεται πως οι σφυροκέφαλοι έλκονται και από πολύ πιο ζεστά. Είναι ένας ακόμη λόγο να τους μελετήσουμε».


Κάτι κινείται στο υπέδαφος του Πλούτωνα

Βάσει των τελευταίων εικόνων κρατήρες και επιφάνειες του Πλούτωνα και του Χάροντα εμφανίζουν πρόσφατη ανανέωση

Υπάρχει κάτι πολύ παράξενο με τις τελευταίες εικόνες που μετάδωσε το New Horizons από τον Πλούτωνα και τον δορυφόρο του Χάροντα: οι κρατήρες είναι λίγοι και οι επιφάνειες των δύο σωμάτων δείχνουν να έχουν ανανεωθεί σχετικά πρόσφατα. Και αυτό δείχνει ότι κάτι πρέπει να κινείται κάτω από τον πάγο.

Η καλύτερη μέχρι στιγμής εικόνα του Πλούτωνα εστιάζεται σε μια περιοχή στη ζώνη του ισημερινού, στο κάτω τμήμα ενός γιγάντιου σχηματισμού σε σχήμα καρδιάς.

Η μεγάλη έκπληξη είναι μια οροσειρά ύψους 3,5 χιλιομέτρων, η οποία δεσπόζει σε μια επιφάνεια από πάγο αζώτου και μεθανίου.

Το εντυπωσιακό με αυτή την περιοχή είναι η απουσία κρατήρων. Αν η επιφάνεια ήταν αρχαία, θα έπρεπε να είναι γεμάτη σημάδια από προσκρούσεις αστεροειδών. Η απουσία της υποδηλώνει ότι κάποια διαδικασία κάνει συνεχές «λίφτινγκ» στην επιφάνεια και σβήνει τους κρατήρες.

Το συμπέρασμα είναι ότι τα βουνά πρέπει να σχηματίστηκαν τα τελευταία 100 εκατομμύρια χρόνια, μόλις πριν μια στιγμή στην κλίμακα του γεωλογικού χρόνου, ανέφερε ο Τζεφ Μουρ του Ερευνητικού Κέντρου Ames της NASA στην Καλιφόρνια.

Αυτό, επισημαίνει, υποδηλώνει ότι η περιοχή αυτή, η οποία καταλαμβάνει γύρω στο 1% της επιφάνειας του Πλούτωνα, ήταν γεωλογικά ενεργή στο πρόσφατο παρελθόν και δεν αποκλείεται να συνεχίζει να αλλάζει. «Μπορεί να είναι ενεργή ακόμα και σήμερα» λέει ο ερευνητής.

Η γεωλογική δραστηριότητα απαιτεί κάποια πηγή ενέργειας για να αναδιαμορφώνει τον πλανήτη νάνο. Ποια όμως μπορεί να είναι αυτή;

Το πιθανότερο είναι ότι το κέντρο του Πλούτωνα παραμένει σήμερα θερμό, λένε οι ερευνητές: ουράνιο και άλλα ραδιενεργά υλικά που βυθίστηκαν στο κέντρο του πλανήτη νάνου μετά το σχηματισμό του δεν αποκλείεται να απελευθερώνουν μέχρι και σήμερα θερμότητα με τη διάσπασή τους. Το ίδιο συμβαίνει εξάλλου με τον πυρήνα της Γης, ο οποίος παράγει αρκετή θερμότητα για να τροφοδοτεί τη γεωλογία του πλανήτη.

Πριν από το κοντινό πέρασμα του New Horizons, εξάλλου, οι πλανητολόγοι υποψιάζονταν ότι κάτω από την παγωμένη επιφάνεια του Πλούτωνα μπορεί να κρύβεται ένας υπόγειος, υγρός ωκεανός -ένα ερώτημα που μένει ακόμα ανοιχτό.

Τα πλουτώνια «όρη»
Ένα άλλο ερώτημα είναι η σύσταση των πλουτώνιων βουνών. Το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας του Πλούτωνα καλύπτονται από πάγους αζώτου, μεθανίου και μονοξειδίου του άνθρακα, όμως τα υλικά αυτά δεν είναι αρκετά σκληρά για να σχηματίζουν οροσειρές.

Το πιθανότερο είναι ότι τα βουνά αποτελούνται από πάγο νερού, ο οποίος συμπεριφέρεται περισσότερο σαν πέτρωμα σε αυτές τις θερμοκρασίες, γύρω στους -230 βαθμούς, αναφέρει ο Μπιλ ΜακΚίνον του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, επίσης μέλος της αποστολής.

Όπως φαίνεται, ο πάγος αζώτου και μεθανίου καλύπτει τον πλανήτη νάνο μόνο σε μια λεπτή κρούστα, κάτω από την οποία υπάρχει ένα υπόστρωμα παχύ υπόστρωμα πάγου.

Ενδείξεις γεωλογικής δραστηριότητας παρουσιάζει εξάλλου ο Χάροντας, το μεγαλύτερο από τα πέντε φεγγάρια του Πλούτωνα.

Η γκρίζα επιφάνεια είναι σχεδόν καθαρή από κρατήρες και επομένως πρέπει να είναι νέα. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ένας μακρόστενος σχηματισμός από χαράδρες και σχισμές που εκτείνονται σε μήκος 1.000 χιλιομέτρων.

Και αυτές οι δομές σχηματίστηκαν πιθανότατα από εσωτερικές διεργασίες, ένδειξη ότι ο Χάροντας διατηρεί ζεστή την καρδιά του και είναι ακόμα γεωλογικά ζωντανός.

Πιο σαφή συμπεράσματα αναμένονται από τα δεδομένα του κοντινού περάσματος, των οποίων η μετάδοση θα διαρκέσει 16 μήνες.


Νόαμ Τσόμσκι: Ο σκοπός της εκπαίδευσης

Ας αναρωτηθούμε, ποιος είναι ο σκοπός ενός εκπαιδευτικού συστήματος;

Φυσικά, υπάρχουν έντονες αντιθέσεις πάνω στο θέμα. Η παραδοσιακή αντίληψη, που πηγάζει από την Αναγέννηση, θέτει ως ύψιστους στόχους ζωής το να ερευνάς και να δημιουργείς- να ερευνάς τον πλούτο του παρελθόντος και να εσωτερικεύεις τα σημαντικά για σένα σημεία, να συνεχίζεις διευρύνοντας αυτή την αναζήτηση κατανόησης των πραγμάτων με το δικό σου προσωπικό τρόπο.
 
Από αυτή την οπτική, σκοπός της εκπαίδευσης είναι να βοηθά τους ανθρώπους να προσδιορίσουν πώς θα μαθαίνουν μόνοι τους. Είσαι εσύ, ο μαθητευόμενος, που επιτελεί στη διάρκεια της μαθητείας του και είναι δική σου υπόθεση το τί θα μάθεις, το πού θα πας, πώς θα το χρησιμοποιήσεις, πώς θα προχωρήσεις για να παράξεις κάτι νέο και συναρπαστικό για σένα, και πιθανόν για τους άλλους. Αυτή είναι η μια αντίληψη της εκπαίδευσης.
 
Η άλλη αντίληψη είναι, ουσιαστικά, χειραγώγηση. Ορισμένοι έχουν την εντύπωση ότι οι νεαροί άνθρωποι, από παιδική ηλικία, πρέπει να μπουν σε ένα πλαίσιο όπου θα ακολουθούν οδηγίες, θα αποδέχονται τα υπάρχοντα πλαίσια, δεν θα αμφισβητούν κλπ – και αυτό είναι σαφές εξ αρχής.
Έτσι, για παράδειγμα, μετά τον ακτιβισμό των χρόνων του ’60, πολλοί, στο χώρο της διανόησης, θεώρησαν κρίσιμο θέμα ότι οι νέοι άνθρωποι παραήταν ελεύθεροι και ανεξάρτητοι, ότι η χώρα παραήταν δημοκρατική, και όλα τούτα.
 
Μάλιστα υπάρχει και μια σημαντική μελέτη πάνω στην, ας πούμε, κρίση της δημοκρατίας – δημοκρατία υπέρ το δέον – που ισχυρίζεται ότι “υπάρχουν κάποια κέντρα χειραγώγησης των νέων που δεν κάνουν σωστά τη δουλειά τους” – δικά τους λόγια, δηλαδή σχολεία, πανεπιστήμια, εκκλησίες – που πρέπει να τα “αλλάξουμε” για να χειραγωγούν και να ελέγχουν πιο αποτελεσματικά.
 
Κι αυτό προέρχεται από το χώρο των φιλελεύθερων διεθνιστών, μια από τις άκρες του φάσματος των διανοουμένων. Πράγματι, από τότε έχουν παρθεί αρκετά μέτρα σε μια προσπάθεια ανακατεύθυνσης της εκπαίδευσης προς περισσότερο έλεγχο, περισσότερη χειραγώγηση, περισσότερη επαγγελματική κατάρτιση… επιβάλλοντας το χρέος που εγκλωβίζει τους φοιτητές, τους νέους, σε μια ζωή υποταγής.
Είναι το ακριβώς αντίθετο αυτού που αποκαλώ αναγεννησιακή παράδοση, και υπάρχει συνεχής τριβή ανάμεσα στις δύο αντιλήψεις. Στα πανεπιστήμια, στα σχολεία, εκπαιδεύεσαι για να περάσεις εξετάσεις ή προετοιμάζεσαι για τη δημιουργική έρευνα, ακολουθώντας ενδιαφέροντα που εσύ επέλεξες ως απόρροια της παρουσίασης του εκπαιδευτικού υλικού είτε κατά μόνας, είτε σε συνεργασία με άλλους. Κι αυτό ισχύει για όλες τις βαθμίδες, μέχρι και τα μεταπτυχιακά και τα ερευνητικά.
 
Απλώς, δύο διαφορετικοί τρόποι κοσμοαντίληψης. Όταν φτάσεις να βρίσκεσαι σε ένα ερευνητικό ίδρυμα, όπως αυτό που βρισκόμαστε τώρα (MIT), στο μεταπτυχιακό επίπεδο, ουσιαστικά ακολουθείται η αναγεννησιακή παράδοση.
 
Είναι γεγονός ότι η επιστήμη δε θα μπορούσε να προχωρήσει αν δεν βασίζονταν στην τάση για αντιλογία, στην αμφισβήτηση του δόγματος και της αυθεντίας, στην αναζήτηση εναλλακτικών, στη χρήση της φαντασίας, στην παρορμητική ελεύθερη ενασχόληση, στη συνεργασία, που μπορείς να τη δεις να εξελίσσεται σταθερά καθώς περνάς από τις αίθουσες.

Αυτό είναι το εκπαιδευτικό σύστημα που θα ήθελα να εφαρμόζεται από το νηπιαγωγείο. Ωστόσο, υπάρχουν αναμφισβήτητα ισχυρές δομές στην κοινωνία μας που προτιμούν να είναι οι άνθρωποι χειραγωγήσιμοι, συμμορφώσιμοι, να μην κάνουν πολλές ερωτήσεις, να είναι υπάκουοι, να εκτελούν τους ρόλους που τους έχουν ανατεθεί, και να μην αναταράσσουν τα συστήματα εξουσίας.

Αυτές είναι λοιπόν οι επιλογές μας, όπου κι αν βρισκόμαστε στο εκπαιδευτικό σύστημα, ως μαθητές, ως δάσκαλοι, ως άνθρωποι που προσπαθούν να βοηθήσουν από τα έξω ώστε να πάρει την κατεύθυνση που θεωρούμε ότι θα πρέπει να πάρει.
 
Ο αντίκτυπος της τεχνολογίας
Σίγουρα, υπήρξε μια πολύ σημαντική ανάπτυξη νέων τεχνολογιών- η τεχνολογία της επικοινωνίας, της πληροφορίας, της προσβασιμότητας, των ανταλλαγών- μια πραγματικά σημαντική αλλαγή στην ουσία του πολιτισμού και της κοινωνίας.
 
Ωστόσο, πρέπει να καταλάβουμε ότι οι τωρινές τεχνολογικές αλλαγές μπορεί να φαντάζουν σπουδαίες, αλλά ο αντίκτυπός τους δεν συγκρίνεται με την επίδραση της τεχνολογικής προόδου που πραγματοποιήθηκε πριν περίπου έναν αιώνα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις επικοινωνίες: η μετακίνηση από τη γραφομηχανή στο κομπιούτερ, ή από το τηλέφωνο στο e-mail, είναι σημαντική αλλά ούτε καν συγκρίνεται με την αλλαγή από το ταχυδρομικό πλοίο στον τηλέγραφο.
 
Η σμίκρυνση του χρόνου επικοινωνίας, μεταξύ π.χ. της Αγγλίας και των ΗΠΑ, ήταν το κάτι άλλο σε σύγκριση με τις αλλαγές που συμβαίνουν τώρα. Το ίδιο ισχύει και για άλλους τομείς της τεχνολογίας. Όπως για παράδειγμα με την εφαρμογή των υδραυλικών εγκαταστάσεων. Η συστηματική εγκατάσταση υδραυλικών στις πόλεις είχε τεράστια επίδραση στην υγεία, πολύ μεγαλύτερη από αυτή των αντιβιοτικών.
 
Επομένως, οι αλλαγές είναι πραγματικές και σημαντικές, αλλά δεν πρέπει να αγνοούμε όσες συνέβησαν πριν και υπήρξαν περισσότερο δραστικές. Όσο για την τεχνολογία σε σχέση με την εκπαίδευση…  βασικά, η τεχνολογία είναι κάτι ουδέτερο. Είναι σαν το σφυρί! Το σφυρί δε νοιάζεται αν το χρησιμοποιείς για να φτιάξεις ένα σπίτι ή αν ο βασανιστής σπάει με αυτό το κρανίο κάποιου. Το σφυρί μπορεί να κάνει και τα δύο! Το ίδιο και οι νέες τεχνολογίες, το ίντερνετ κλπ
 
Το Ίντερνετ είναι εξαιρετικά πολύτιμο, αν ξέρεις τι ψάχνεις. Το χρησιμοποιώ καθημερινά για έρευνα, και φαντάζομαι ότι όλοι το κάνουμε. Αν ξέρεις τι ψάχνεις, αν έχεις ένα πλαίσιο κατανόησης που σε κατευθύνει σε συγκεκριμένα πράγματα και σου επιτρέπει να ξεσκαρτάρεις πολλά, άλλα τότε γίνεται ένα ιδιαίτερα πολύτιμο εργαλείο. Θα πρέπει βέβαια να είσαι έτοιμος να αναρωτηθείς: “έχω το σωστό πλαίσιο;” 
 
Μπορεί να χρειάζεται τροποποιήσεις, ή να ξανασκεφτώ την οπτική μου. Δεν μπορείς όμως να αναζητάς τις όποιες πληροφορίες, χωρίς να έχεις ένα σχετικά ξεκάθαρο πλαίσιο που να κατευθύνει την έρευνά σου, που να σε βοηθά να ξεχωρίσεις το ασήμαντο από το σημαντικό, τι θα πρέπει να ακολουθήσεις και τι όχι, τι θα απορρίψεις και τι θα χρειαστεί να αναπτύξεις.
Δεν γίνεται κανείς βιολόγος με το να του δώσεις πρόσβαση στη βιβλιοθήκη βιολογίας του Χάρβαρντ και να του πεις: “ρίξε μια ματιά”!  Δεν θα του δώσει τίποτα. Και το Ιντερνετ είναι το ίδιο πράγμα, σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα.
Αν δεν ξέρεις τι ψάχνεις, αν δεν έχεις κατανόηση του ουσιώδους, με την προϋπόθεση βέβαια ότι είσαι έτοιμος να αναθεωρήσεις αν τα πράγματα φαίνεται να παίρνουν λάθος δρόμο, αν δεν τα έχεις αυτά, τότε η εξερεύνηση του διαδικτύου γίνεται μια τυχαία συλλογή ψευδοδεδομένων (factoids) που δεν σημαίνουν τίποτα.
 
Συνεπώς, για να έχει νόημα η χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών – του ίντερνετ, των συστημάτων επικοινωνίας, των γραφικών κλπ – θα πρέπει να υπάρχει υπόβαθρο ενός καλά σχεδιασμένου βασικού κατευθυντήριου μηχανισμού. Διαφορετικά, αντί να είναι ωφέλιμη μπορεί να αποβεί επιζήμια.
Αίφνης, η τυχαία αναζήτηση στο διαδίκτυο καταλήγει σε συλλογή ανοήτων – ψευδοδεδομένα από δω κι από κει, κάποιος που τα στηρίζει – και ξαφνικά καταλήγεις σε μια αποσπασματική εικόνα που μπορεί να βασίζεται σε κάποια αληθινά γεγονότα, δεν έχει όμως σχέση με την πραγματικότητα. Πρέπει να ξέρεις πώς να αξιολογείς, να ερμηνεύεις, να κατανοείς.
 
Πάρε για παράδειγμα τη βιολογία. Το πρόσωπο που παίρνει το Νόμπελ στη Βιολογία δεν είναι αυτός που διάβασε τις περισσότερες δημοσιεύσεις και πήρε τις περισσότερες σημειώσεις, αλλά αυτός που ήξερε τι έψαχνε να βρει. Η καλλιέργεια της ικανότητας να αναζητάς το ουσιώδες και να είσαι πάντα έτοιμος να επανεξετάσεις τις κατευθύνσεις σου, αυτός είναι και θα είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης, είτε χρησιμοποιεί κομπιούτερ ή χαρτί και μολύβι ή βιβλία.
 
Κόστος ή Επένδυση
Γίνεται συζήτηση για το κατά πόσο η εκπαίδευση είναι μια ικανοποιητική επένδυση, για το αν παράγει ανθρώπινο κεφάλαιο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την οικονομική ανάπτυξη κλπ. Είναι, νομίζω, ένας πολύ παράξενος, διαστροφικός τρόπος διατύπωσης του ερωτήματος. Θέλουμε μια κοινωνία ελεύθερων, ανεξάρτητων, δημιουργικών ατόμων που να είναι σε θέση να εκτιμήσουν και να αξιοποιήσουν τα πολιτισμικά επιτεύγματα του παρελθόντος; ή θέλουμε ανθρώπους που θα αυξήσουν απλά το ΑΕΠ;
 
Σαφώς και δεν είναι το ίδιο πράγμα! Η εκπαίδευση για την οποία μίλησαν ο Μπέρτραντ Ράσσελ, ο Τζων Ντιούι και άλλοι, είναι από μόνη της μία αξία.
Η όποια επίδρασή της στην κοινωνία παράγει αξία επειδή βοηθά στη δημιουργία καλύτερων ανθρώπων. Αυτός θα πρέπει να είναι εξάλλου ο ρόλος ενός εκπαιδευτικού συστήματος.
Αν θέλεις πάλι να το δεις από τη μεριά κόστους-οφέλους, από πού προήλθαν οι νέες τεχνολογίες για τις οποίες μιλήσαμε πριν λίγο; Πράγματι, μεγάλο μέρος τους αναπτύχθηκε στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα…
 
Στον κάτω όροφο υπήρχε στα 1950 το κεντρικό εργαστήριο, στο οποίο δούλεψα κι εγώ ο ίδιος, που ήταν γεμάτο από επιστήμονες, μηχανικούς, φιλόσοφους οι οποίοι ανέπτυσσαν το βασικό χαρακτήρα αλλά και τα κύρια εργαλεία της τεχνολογίας που σήμερα μοιραζόμαστε. Τα κομπιούτερ και το διαδίκτυο π.χ. ήταν σε μεγάλο βαθμό δημοσίως διαθέσιμα για δεκαετίες εξαιτίας τέτοιων εργαστηρίων, όπου άνθρωποι εξερευνούσαν νέες δυνατότητες που μέχρι εκείνο τον καιρό υπήρχαν μόνο στη φαντασία, κάποιες από τις ιδέες απέτυχαν, αυτές που πέτυχαν εξελίχθηκαν τελικά στα εργαλεία που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν.
 
Αυτός είναι ο τρόπος που εξελίσσεται η επιστήμη, που εξελίσσεται γενικά ο πολιτισμός. Οι κλασσικοί καλλιτέχνες για παράδειγμα προήλθαν από μια καλλιτεχνική παράδοση που αναπτύχθηκε σε βάθος χρόνου μέσα από μάστορες καλλιτέχνες και άλλους, στους ώμους των οποίων στηρίχθηκαν και έφτιαξαν θαυμάσια δημιουργήματα.
 
Αυτό δεν έρχεται από το πουθενά! Αν δεν υπάρχει ένα ζωντανό πολιτιστικό, εκπαιδευτικό σύστημα που να ενθαρρύνει τη δημιουργική αναζήτηση, την ανεξαρτησία στη σκέψη, τη λαχτάρα για ξεπέρασμα των κατεστημένων ορίων, αν δεν τα έχεις αυτά, δεν θα φτάσεις στη τεχνολογία που θα οδηγήσει σε οικονομικά οφέλη. Συνεπώς, δε νομίζω ότι μπορούν να είναι ο κύριος στόχος ενός πολιτιστικού εμπλουτισμού και φυσικά της εκπαίδευσης η οποία αποτελεί μέρος του.
 
Εξετάσεις και Αυτονομία
Υπάρχει, ιδιαίτερα στην τρέχουσα περίοδο, μια κλιμακούμενη εξετασιοκεντρική διαμόρφωση της εκπαίδευσης, από τις μικρές ηλικίες. Η εξέταση μπορεί να αποβεί χρήσιμη και για τον εξεταζόμενο – να δω τι ξέρω, που βρίσκομαι, τι έχω και τι δεν έχω πετύχει – και για τους εκπαιδευτές -τι να αλλάξω, να βελτιώσω στην εκπαιδευτική διαδικασία.
 
Πέρα όμως από αυτό, δε έχει να προσφέρει και πολλά πράγματα. Για πολλά χρόνια τώρα, έχω χρηματίσει προσωπικά σε επιτροπές εισαγωγής μεταπτυχιακών. Ασφαλώς και δίνουμε κάποια σημασία στα αποτελέσματα εξετάσεων, αλλά όχι ιδιαίτερη. Μπορεί κάποιος να τα πάει περίφημα στα τεστ, αλλά να μην κατανοεί και πολλά.
 
Όλοι μας έχουμε περάσει από σχολεία, κολέγια, πανεπιστήμια και ξέρουμε περί τίνος πρόκειται. Έχεις ένα μάθημα που δε σε ενδιαφέρει ιδιαίτερα αλλά υπάρχει η απαίτηση να περάσεις τα τεστ, μελετάς σκληρά για το τεστ και αριστεύεις στις εξετάσεις. Δυο βδομάδες αργότερα, ξεχνάς ποιο ήταν το θέμα! Όλοι έχουμε σίγουρα τέτοιες εμπειρίες. Εγώ πάντως είχα!
 
Μπορεί να είναι χρήσιμος ως μηχανισμός, αρκεί να συνεισφέρει στις εποικοδομητικές επιδιώξεις της εκπαίδευσης. Αν είναι μόνο μια σειρά από εμπόδια που πρέπει να περάσεις, τότε, όχι μόνο θα είναι άνευ σημασίας αλλά και ενδεχομένως να σε απομακρύνει από αυτά που θα ήθελες να κάνεις.
 
Το βλέπω αυτό τακτικά όταν μιλώ σε δασκάλους. Μερικές βδομάδες πριν, έτυχε να μιλήσω σε μια ομάδα που είχε αρκετούς δασκάλους. Μία από αυτούς ήταν δασκάλα της Στ’ – παιδιά 10-12 χρονώ. Ήρθε να μου μιλήσει στο τέλος και, καθώς είχα ήδη θίξει το θέμα, μου είπε για μια εμπειρία της. Στο τέλος του μαθήματος την πλησίασε μια μαθητριούλα και της δήλωσε ότι ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για ένα από τα θέματα που προέκυψαν στο μάθημα. Θα μπορούσε η δασκάλα να της δώσει ιδέες για το πώς θα μπορούσε να το μελετήσει;
 
Κι η δασκάλα ήταν αναγκασμένη να της πει: “Με συγχωρείς αλλά δε μπορείς να κάνεις κάτι τέτοιο. Πρέπει να μελετήσεις για να περάσεις τις γενικές εξετάσεις. Αυτές θα ορίσουν το μέλλον σου.” “Και,” πράγμα που δεν το είπε αλλά εννοείτε, “το δικό μου μέλλον, τα αν θα με προσλάβουν του χρόνου.” Έτσι ακριβώς δημιουργείται η κατάσταση όπου τα παιδιά αγωνίζονται μετ’ εμποδίων, όχι όμως για να μάθουν, να κατανοήσουν και να εξερευνήσουν.
 
Σε πολύ καλύτερη θέση θα ήταν το κοριτσάκι αν της δίνονταν η ευκαιρία να ασχοληθεί με αυτό που την ενδιέφερε, κι ας μην τα πήγαινε τόσο καλά στα τεστ για πράγματα που δεν ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα. Θα τα μάθαινε αργότερα, όταν θα προσαρμόζονταν στα ενδιαφέροντά της. Δε λέω ότι οι εξετάσεις θα πρέπει να καταργηθούν, μπορούν να γίνουν ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο, αλλά πάντα βοηθητικό, που μας βοηθά – εμάς, τους εκπαιδευτές και άλλους – να βελτιώσουμε αυτό που κάνουμε, να ξέρουμε που βρισκόμαστε.
 
Μια επιτυχία στις εξετάσεις δε συγκρίνεται με τίποτα με τη δυνατότητα εξερεύνησης, αναζήτησης σε θέματα που μας ενεργοποιούν και μας συναρπάζουν. Είναι πολύ πιο σημαντικό από το να περνάς εξετάσεις. Κι αν ακολουθήσεις καριέρα στην εκπαίδευση, θα θυμάσαι πάντοτε τα πράγματα που ανακάλυψες.
 
Ένας παγκοσμίου φήμης φυσικός που δίδασκε εδώ στο ΜΙΤ, όταν τον ρωτούσαν οι φοιτητές του “Τι ύλη θα καλύψουμε αυτό το εξάμηνο;” απαντούσε:
 
“Σημασία δεν έχει τι θα καλύψουμε, αλλά τι θα ανακαλύψετε”!
 
Κι αυτό είναι το σωστό.
  • Η διδασκαλία πρέπει να εμπνέει τους μαθητές να ανακαλύπτουν μόνοι τους. 
  • Να επανεξετάζουν κάτι με το οποίο δεν συμφωνούν.
  • Να ψάχνουν για εναλλακτικές εάν νομίζουν πως υπάρχουν καλύτερες.
  • Να μελετούν τα μεγάλα επιτεύγματα του παρελθόντος και να εμπεδώνουν επειδή οι ίδιοι τα βρίσκουν ενδιαφέροντα.
Αν η διδασκαλία γίνεται με αυτό τον τρόπο, τότε θα υπάρχει πραγματικό όφελος για τους μαθητές, και όχι μόνο θα θυμούνται τι διδάχτηκαν αλλά και θα μπορούν να το χρησιμοποιήσουν ως βάση για να μαθαίνουν από μόνοι τους. Για μια φορά ακόμα, η εκπαίδευση στοχεύει στο να βοηθήσει τον μαθητή να φτάσει στο σημείο όπου θα αρχίσει να μαθαίνει μόνος του.
 
Επειδή αυτό ακριβώς θα κάνεις στη ζωή σου. Δεν θα αποδέχεσαι και θα επαναλαμβάνεις απλά αυτά που σου μετέφεραν κάποιοι τρίτοι.