Είναι η ηθική μια καθορισμένη πλάνη;Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Η ηθική δεν έχει κανένα λογικό έρεισμα, γιατί ζούμε σε έναν κόσμο που δεν είναι «ελεύθερος», σε έναν κόσμο της αναγκαιότητας. Ο Νίτσε βέβαια δίνει διαφορετικό νόημα από τους διαλεκτικούς φιλοσόφους στις λέξεις ελευθερία και αναγκαιότητα. Π.χ μια καταιγίδα με όλες τις καταστροφικές της συνέπειες που προέρχεται από τη φύση εκφράζει μια φυσική αναγκαιότητα, την οποία δεν κρίνουμε με όρους ηθικής. Η αναγκαιότητα υποδηλώνει μια κατάσταση της φύσης, η οποία δεν μπορεί να αξιολογείται με ηθικά κριτήρια, δεν λέμε δηλαδή ότι ο κεραυνός, η καταιγίδα κ.λπ. είναι ηθικά φαινόμενα ή ανήθικα. Ο κόσμος διέπεται από αναγκαιότητα σημαίνει λοιπόν ότι είναι αυτός που είναι, χωρίς να μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό. Άρα και η ελευθερία δεν μπορεί να υφίσταται.
Αυτό που περνάει για «ελευθερία» είναι η «ελευθερία» να θεσπίζουν οι εκάστοτε εξουσιαστικοί θεσμοί και μηχανισμοί κώδικες ηθικής. Αυτοί οι κώδικες μαθαίνουν το άτομο να λειτουργεί ως αγέλη. Ιεραρχούν, αξιολογούν τις παρορμήσεις και τις ενέργειές του και μετατρέπουν το ένστικτό του σε ένστικτο αγέλης. Έτσι όλοι σκέφτονται την υπακοή ως «προτέρημα» της ανθρώπινης φύσης. Ο άνθρωπος τελικά «αγωνίζεται», επιδιώκει διακαώς σε όλη του τη ζωή να εφαρμόσει, σαν να πρόκειται για εκπλήρωση αδήριτων αναγκών του, προσταγές του είδους: «οφείλεις να κάνεις αυτό και να μην κάνεις το άλλο κ.α.»· μάλιστα τις προσταγές αυτές τις θεωρεί ως φωνές της συνείδησής του. Ο Νίτσε χαρακτηρίζει αυτό το είδος της υπακοής αγελαίο ένστικτο υπακοής. Προέκταση αυτού του τελευταίου ενστίκτου είναι η ηθική υποκρισία των κυβερνώντων: αυτοί εδώ, ακολουθώντας την κακή τους συνείδηση και εφαρμόζοντας το δικό τους αγελαίο ένστικτο, δηλαδή να υπακούουν σε κάτι, παρουσιάζονται να εκτελούν διαταγές, γιατί έτσι πρέπει.
ΙΙ. Κείμενα
1. «Τι αφέλεια είναι να λέμε “ο άνθρωπος θα έπρεπε να είναι έτσι και έτσι!”. Η πραγματικότητα μας δείχνει έναν θελκτικό πλούτο τύπων, τη δαψίλεια που προκύπτει από ένα σπάταλο παιχνίδι μορφών και αλλαγής μορφών: και κάποιος άθλιος χασομέρης μοραλιστής λέει επ’ αυτού: “όχι! Ο άνθρωπος θα έπρεπε να είναι αλλιώς”. Το μεμονωμένο άτομο είναι ένα κομμάτι μοίρας από πάνω ως κάτω, ένας ακόμη νόμος, μια ακόμη αναγκαιότητα για όλα όσα έρχονται και θα γίνουν. Η ηθική, στο μέτρο που καταδικάζει καθεαυτήν και όχι ξεκινώντας από απόψεις, εκτιμήσεις, προθέσεις της ζωής, είναι μια ειδική πλάνη, για την οποία δεν πρέπει να νιώθει κανείς κανέναν οίκτο, είναι μια ιδιοσυγκρασία εκφυλισμένων. Εμείς οι αμοραλιστές, αφήσαμε αντίθετα την καρδιά μας ανοιχτή για κάθε είδος κατανόησης, σύλληψης, έγκρισης» (Νίτσε: Το λυκόφως των ειδώλων).
2. «Όπου κι αν συναντήσουμε μια ηθική, εκεί συναντούμε και μια αξιολόγηση, μια ιεραρχική κατάταξη των ανθρώπινων παρορμήσεων και πράξεων. Αυτές εδώ είναι πάντοτε εκφράσεις των αναγκών μιας κοινότητας και μιας αγέλης. Η ηθική μαθαίνει στο άτομο να είναι μια λειτουργία της αγέλης και να αποδίδει αξία στον εαυτό του ως λειτουργία μόνο. Επειδή η διατήρηση διαφορετικών κοινοτήτων απαιτούσε διαφορετικούς όρους, γι’ αυτό υπήρξαν και διαφορετικές ηθικές. Έχοντας κατά νου τις ουσιώδεις αλλαγές στις μορφές των μελλοντικών αγελών και κοινοτήτων, κρατών και κοινωνιών, μπορούμε να προφητέψουμε πως θα υπάρξουν κι άλλες διιστάμενες μεταξύ τους ηθικές. Η ηθική είναι το αγελαίο ένστικτο του ατόμου» (Νίτσε: Πέραν του καλού και του κακού).
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου