Τρίτη 14 Μαρτίου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Πανηγυρικός (181-189)

[181] Ὑπὲρ ὧν ἄξιον ὀργίζεσθαι καὶ σκοπεῖν ὅπως τῶν τε γεγενημένων δίκην ληψόμεθα καὶ τὰ μέλλοντα διορθωσόμεθα. καὶ γὰρ αἰσχρὸν ἰδίᾳ μὲν τοῖς βαρβάροις οἰκέταις ἀξιοῦν χρῆσθαι, δημοσίᾳ δὲ τοσούτους τῶν συμμάχων περιορᾶν αὐτοῖς δουλεύοντας, καὶ τοὺς μὲν περὶ τὰ Τρωϊκὰ γενομένους μιᾶς γυναικὸς ἁρπασθείσης οὕτως ἅπαντας συνοργισθῆναι τοῖς ἀδικηθεῖσιν ὥστε μὴ πρότερον παύσασθαι πολεμοῦντας, πρὶν τὴν πόλιν ἀνάστατον ἐποίησαν τοῦ τολμήσαντος ἐξαμαρτεῖν,

[182] ἡμᾶς δ᾽ ὅλης τῆς Ἑλλάδος ὑβριζομένης μηδεμίαν ποιήσασθαι κοινὴν τιμωρίαν, ἐξὸν ἡμῖν εὐχῆς ἄξια διαπράξασθαι. μόνος γὰρ οὗτος ὁ πόλεμος εἰρήνης κρείττων ἐστίν, θεωρίᾳ μὲν μᾶλλον ἢ στρατείᾳ προσεοικώς, ἀμφοτέροις δὲ συμφέρων καὶ τοῖς ἡσυχίαν ἄγειν καὶ τοῖς πολεμεῖν ἐπιθυμοῦσιν. ἐξείη γὰρ ἂν τοῖς μὲν ἀδεῶς τὰ σφέτερ᾽ αὐτῶν καρποῦσθαι, τοῖς δ᾽ ἐκ τῶν ἀλλοτρίων μεγάλους πλούτους κατακτήσασθαι.

[183] Πολλαχῇ δ᾽ ἄν τις λογιζόμενος εὕροι ταύτας τὰς πράξεις μάλιστα λυσιτελούσας ἡμῖν. φέρε γάρ, πρὸς τίνας χρὴ πολεμεῖν τοὺς μηδεμιᾶς πλεονεξίας ἐπιθυμοῦντας, ἀλλ᾽ αὐτὸ τὸ δίκαιον σκοποῦντας; οὐ πρὸς τοὺς καὶ πρότερον κακῶς τὴν Ἑλλάδα ποιήσαντας καὶ νῦν ἐπιβουλεύοντας καὶ πάντα τὸν χρόνον οὕτω πρὸς ἡμᾶς διακειμένους;

[184] τίσιν δὲ φθονεῖν εἰκός ἐστιν τοὺς μὴ παντάπασιν ἀνάνδρως διακειμένους, ἀλλὰ μετρίως τούτῳ τῷ πράγματι χρωμένους; οὐ τοῖς μείζους μὲν τὰς δυναστείας ἢ κατ᾽ ἀνθρώπους περιβεβλημένοις, ἐλάττονος δ᾽ ἀξίοις τῶν παρ᾽ ἡμῖν δυστυχούντων; ἐπὶ τίνας δὲ στρατεύειν [μᾶλλον] προσήκει τοὺς ἅμα μὲν εὐσεβεῖν βουλομένους, ἅμα δὲ τοῦ συμφέροντος ἐνθυμουμένους; οὐκ ἐπὶ τοὺς καὶ φύσει πολεμίους καὶ πατρικοὺς ἐχθρούς, καὶ πλεῖστα μὲν ἀγαθὰ κεκτημένους, ἥκιστα δ᾽ ὑπὲρ αὐτῶν ἀμύνεσθαι δυναμένους; οὐκοῦν ἐκεῖνοι πᾶσι τούτοις ἔνοχοι τυγχάνουσιν ὄντες.

[185] καὶ μὴν οὐδὲ τὰς πόλεις λυπήσομεν στρατιώτας ἐξ αὐτῶν καταλέγοντες, ὃ νῦν ἐν τῷ πολέμῳ τῷ πρὸς ἀλλήλους ὀχληρότατόν ἐστιν αὐταῖς· πολὺ γὰρ οἶμαι σπανιωτέρους ἔσεσθαι τοὺς μένειν ἐθελήσοντας τῶν συνακολουθεῖν ἐπιθυμησόντων. τίς γὰρ οὕτως ἢ νέος ἢ παλαιὸς ῥᾴθυμός ἐστιν, ὅστις οὐ μετασχεῖν βουλήσεται ταύτης τῆς στρατιᾶς τῆς ὑπ᾽ Ἀθηναίων μὲν καὶ Λακεδαιμονίων στρατηγουμένης, ὑπὲρ δὲ τῆς τῶν συμμάχων ἐλευθερίας ἁθροιζομένης, ὑπὸ δὲ τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης ἐκπεμπομένης, ἐπὶ δὲ τὴν τῶν βαρβάρων τιμωρίαν πορευομένης;

[186] φήμην δὲ καὶ μνήμην καὶ δόξαν πόσην τινὰ χρὴ νομίζειν ἢ ζῶντας ἕξειν ἢ τελευτήσαντας καταλείψειν τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις ἔργοις ἀριστεύσαντας; ὅπου γὰρ οἱ πρὸς Ἀλέξανδρον πολεμήσαντες καὶ μίαν πόλιν ἑλόντες τοιούτων ἐπαίνων ἠξιώθησαν, ποίων τινῶν χρὴ προσδοκᾶν ἐγκωμίων τεύξεσθαι τοὺς ὅλης τῆς Ἀσίας κρατήσαντας; τίς γὰρ ἢ τῶν ποιεῖν δυναμένων ἢ τῶν λέγειν ἐπισταμένων οὐ πονήσει καὶ φιλοσοφήσει βουλόμενος ἅμα τῆς θ᾽ αὑτοῦ διανοίας καὶ τῆς ἐκείνων ἀρετῆς μνημεῖον εἰς ἅπαντα τὸν χρόνον καταλιπεῖν;

[187] Οὐ τὴν αὐτὴν δὲ τυγχάνω γνώμην ἔχων ἔν τε τῷ παρόντι καὶ περὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ λόγου. τότε μὲν γὰρ ᾤμην ἀξίως δυνήσεσθαι τῶν πραγμάτων εἰπεῖν· νῦν δ᾽ οὐκ ἐφικνοῦμαι τοῦ μεγέθους αὐτῶν, ἀλλὰ πολλά με διαπέφευγεν ὧν διενοήθην. αὐτοὺς οὖν χρὴ συνδιορᾶν, ὅσης ἂν εὐδαιμονίας τύχοιμεν εἰ τὸν μὲν πόλεμον τὸν νῦν ὄντα περὶ ἡμᾶς πρὸς τοὺς ἠπειρώτας ποιησαίμεθα, τὴν δ᾽ εὐδαιμονίαν τὴν ἐκ τῆς Ἀσίας εἰς τὴν Εὐρώπην διακομίσαιμεν,

[188] καὶ μὴ μόνον ἀκροατὰς γενομένους ἀπελθεῖν, ἀλλὰ τοὺς μὲν πράττειν δυναμένους παρακαλοῦντας ἀλλήλους πειρᾶσθαι διαλλάττειν τήν τε πόλιν τὴν ἡμετέραν καὶ τὴν Λακεδαιμονίων, τοὺς δὲ τῶν λόγων ἀμφισβητοῦντας πρὸς μὲν τὴν παρακαταθήκην καὶ περὶ τῶν ἄλλων ὧν νῦν φλυαροῦσιν παύεσθαι γράφοντας, πρὸς δὲ τοῦτον τὸν λόγον ποιεῖσθαι τὴν ἅμιλλαν καὶ σκοπεῖν ὅπως ἄμεινον ἐμοῦ περὶ τῶν αὐτῶν πραγμάτων ἐροῦσιν,

[189] ἐνθυμουμένους ὅτι τοῖς μεγάλ᾽ ὑπισχνουμένοις οὐ πρέπει περὶ μικρὰ διατρίβειν, οὐδὲ τοιαῦτα λέγειν ἐξ ὧν ὁ βίος μηδὲν ἐπιδώσει τῶν πεισθέντων, ἀλλ᾽ ὧν ἐπιτελεσθέντων αὐτοί τ᾽ ἀπαλλαγήσονται τῆς παρούσης ἀπορίας καὶ τοῖς ἄλλοις μεγάλων ἀγαθῶν αἴτιοι δόξουσιν εἶναι.

***
ΕΠΙΛΟΓΟΣ.Υλικά και ηθικά οφέλη από την εκστρατεία.
[181] Για όλα αυτά θα πρέπει να μας πιάσει η αγανάκτηση και να κοιτάξουμε να βρούμε τρόπο να πάρουμε εκδίκηση για όσα πάθαμε στο παρελθόν και να ταχτοποιήσουμε τα πράγματα στο μέλλον. Στο κάτω κάτω είναι ντροπή σαν ιδιώτης ο καθένας να έχουμε στα σπίτια μας για δούλους τους βαρβάρους, και από την άλλη επίσημα σαν κράτος να αφήνουμε τόσους από τους συμμάχους μας να είναι δούλοι εκείνων· είναι ντροπή αυτοί που έζησαν στα χρόνια του Τρωικού πολέμου, για το χατίρι μιας γυναίκας που τους κλέψανε, να νιώσουν τόσο όλοι μαζί την προσβολή που έγινε, ώστε να μην σταματήσουν τον πόλεμο, παρά μονάχα αφού κατάστρεψαν απ᾽ τα θεμέλια την πόλη αυτού που τόλμησε να τους προσβάλει,

[182] και από το άλλο μέρος εμείς σήμερα, τη στιγμή που καταξευτελίζεται ολόκληρη η Ελλάδα, να μην τους επιβάλουμε όλοι μαζί μια τιμωρία — ενώ είναι στο χέρι μας να πραγματοποιήσουμε ακόμα και την τολμηρότερη ευχή μας. Εξάλλου μόνο ένας τέτοιος πόλεμος είναι από την ειρήνη προτιμότερος: Μοιάζει με πανηγυρική πομπή παρά με εκστρατεία και είναι ωφέλιμος και για όσους θέλουν την ησυχία τους και για κείνους που επιθυμούν τον πόλεμο. Εξασφαλίζει, βλέπετε, τη δυνατότητα στους πρώτους να απολαμβάνουν χωρίς φόβο τα αγαθά τους, στους άλλους πάλι να αποχτήσουν πλούτη πολλά από τις ξένες χώρες.

[183] Μα και από κάθε άποψη αν το συλλογιστεί κανείς στα σοβαρά, θα βρει πως τέτοιες πράξεις μας ωφελούν πάρα πολύ. Και πράγματι, με ποιούς πρέπει να πολεμούν οι άνθρωποι που δεν κατέχονται από καμιά διάθεση πλεονεξίας, αλλά κοιτούν μόνο το δίκαιο; Δεν πρέπει να τα βάζουν με αυτούς που και παλιότερα έβλαψαν την Ελλάδα και τώρα πάλι την έχουν στο μάτι και όλο τον καιρό τρέφουν εναντίον μας αισθήματα μονάχα μίσους;

[184] Ποιούς είναι φυσικό να φθονούν όσοι δεν έχουν χάσει ακόμα το φιλότιμό τους εντελώς, αλλά διατηρούν μια στάλα αξιοπρέπειας; Δεν πρέπει να μισούν εκείνους που έχουν φορτωθεί εξουσία μεγαλύτερη από όση γίνεται να σηκώσει η φύση η ανθρώπινη, μόλο που η αξία τους δε φτάνει ούτε τους πιο άθλιους δικούς μας; Και εναντίον τίνων έχουν χρέος να εκστρατεύουν αυτοί που θέλουν να δείχνουν ευσέβεια, μα δεν ξεχνούν ούτε στιγμή και το συμφέρον τους; Όχι εναντίον εκείνων που είναι φυσικοί και προαιώνιοι εχθροί, που έχουν αποχτήσει αμέτρητα αγαθά, μα δεν είναι σε θέση να τα υπερασπίσουν; Ε λοιπόν, όλους αυτούς τους όρους τους συγκεντρώνουν απάνω τους οι Πέρσες.

[185] Άλλωστε ούτε και τις πόλεις μας πρόκειται να λυπήσουμε στρατολογώντας στρατιώτες από αυτές, πράγμα που τώρα, στον πόλεμο που κάνουν μεταξύ τους, αναμφισβήτητα τους είναι οχληρότατο. Είμαι μάλιστα βέβαιος ότι πολύ λιγότεροι θα θέλουν να μείνουν από όσους θα έχουν τη λαχτάρα να πάρουν μέρος στην εκστρατεία αυτή. Ποιός τάχα νέος ή και ηλικιωμένος θα είναι τόσο αδιάφορος, ώστε να μη δεχτεί να πάρει μέρος σ᾽ αυτό το στράτευμα που θα το διευθύνουν μαζί Σπαρτιάτες και Αθηναίοι, που οργανώνεται για την ελευθερία των συμμάχων, που ξεκινάει με τις ευχές όλης ανεξαιρέτως της Ελλάδας, που έχει σκοπό να τιμωρήσει τους βαρβάρους;

[186] Αλλά και πόση φήμη, τί θύμηση θαυμάσια, πόση δόξα πρέπει να φανταστούμε ότι θα αποκτήσουν όσο θα είναι ζωντανοί, ή θα αφήσουν πίσω τους, αν θα πεθάνουν, όσοι θα ξεχωρίσουν σε έναν αγώνα τόσο ιερό; Και αφού εκείνοι που πολέμησαν μονάχα τον Αλέξανδρο και δεν κυρίευσαν παρά μια πόλη μόνο αξιώθηκαν τέτοιους λαμπρούς επαίνους, ποιά ανείπωτα εγκώμια πρέπει να περιμένουμε πως θα δεχτούν αυτοί που θα κυριαρχήσουν σε όλη την Ασία; Ποιός από τους ποιητές ή από τους ρήτορες δε θα μοχθήσει και δε θα εξαντλήσει όλες του τις δυνάμεις και τις γνώσεις του με τη φιλοδοξία να αφήσει αθάνατο μνημείο στους αιώνες τόσο για τη δικιά του ικανότητα, όσο και για την αρετή εκείνων;

Ανακεφαλαίωση. Πρόσκληση των ρητόρων για συνεργασία πάνω στο γνωστό θέμα της εκστρατείας.
[187] Τώρα πια, που βρίσκομαι στου λόγου μου το τέρμα, δεν έχω την ίδια γνώμη που είχα όταν τον άρχιζα. Τότε πίστευα πως θα μπορέσω να μιλήσω με τρόπο αντάξιο για ένα τέτοιο θέμα· τώρα όμως ξέρω καλά πως δεν τα έχω καταφέρει να φτάσω τη σπουδαιότητά του και πως πολλά που είχα στο νου μου να σας πω μου έχουν διαφύγει. Δεν απομένει παρά να προσπαθήσετε μόνοι σας να συλλάβετε την ευημερία που θα αποκτήσουμε, εάν θα στρέψουμε προς τους βαρβάρους της ηπείρου τον πόλεμο που τώρα κάνουμε μεταξύ μας, αν θα μεταφέρουμε τα πλούτη της Ασίας στο χώρο της Ευρώπης.

[188] Και να μη μείνουν αυτά που τώρα ακούσατε λόγια μονάχα άδεια, αλλά, όσοι μπορούν να τα μεταβάλουν σε πράξη θετική, να ξεσηκώσουν με ζήλο ο ένας τον άλλο και να προσπαθήσουν με κάθε μέσο να επιτύχουν τη συμφιλίωση της πόλης μας και των Σπαρτιατών· όσοι πάλι διεκδικούν μια θέση ξέχωρη στο χώρο των ρητόρων, να πάψουν πια να ασχολούνται με το λόγο μου για τη γνωστή Παρακαταθήκη και να αραδιάζουν και τις άλλες τους γνωστές μικρολογίες· είναι καιρός να βάλουν τα δυνατά τους να με ανταγωνιστούν σ᾽ αυτόν εδώ το λόγο και να σκεφτούν πώς θα μιλήσουν με τρόπο ικανότερο γι᾽ αυτό το ίδιο θέμα,

[189] έχοντας στο μυαλό τους ότι αυτοί που δίνουν μεγάλες υποσχέσεις δεν πρέπει να εξαντλούνται στα μικροζητήματα, δεν έχουν το δικαίωμα να εισηγούνται μέτρα που δε θα εξασφαλίσουν καμιά προκοπή σ᾽ αυτούς που θα πεισθούν, αλλά να δίνουν συμβουλές που, αν εισακουσθούν, και οι ίδιοι θα απαλλαγούν από τη δυσπραγία που έχουν, μα και στους άλλους θα φανούν πως πρόσφεραν λαμπρές υπηρεσίες.

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου